15 Ağustos 2010 Pazar

Mezopotamya Ticareti Ve Ticaret Olmadan Uygarlık Olmaz

Medler’in henüz tam gün yüzüne çıkmamış bir uygarlık etkisi vardır. Bilinen en önemli özellikleri Zagroslarda yaşayan Hurri kökenli oldukları...
 
 
Med-Pers Çağı: (M.Ö. 700–330)

Medler’in henüz tam gün yüzüne çıkmamış bir uygarlık etkisi vardır. Bilinen en önemli özellikleri Zagroslarda yaşayan Hurri kökenli oldukları, Farslarla akrabalıklarının bulunduğu ve Aryen kabileler biçiminde bir kol oluşturduklarıdır. Asur’un yoğun baskısı altında direnişçi bir kimlik kazanmışlardır. Esas eğitici ve örgütleyicileri olarak Mağ adı verilen rahipleri vardır. Rahiplerin uzun süre yönetimde rol oynadığı söylenebilir. M.Ö. 700’lere doğru konfederatif bir birlik oluşturdukları, Medya denilen bugünkü Batı İran ve bugünkü İran, Irak ve Türkiye sınırlarının yakınlaştığı alanda yaşadıkları kesindir. Kafkaslardan inen İskitlerle bazen dost, bazen çatışmalı oluyorlar. 612’de Asurları yenmeleri ünlerini arttırıyor ve önlerini açıyor. M.Ö. 585’te Frigyalıları Kızılırmak kıyısında yendikleri bilinmektedir. Bu arada Mağlardan Zerdüşt adında yetkin bir bilge çıkıyor. Ahlaki ağırlıklı bir dinsellik oluşuyor. Ne tam din, ne tam felsefedir. İbrani geleneğinden farklı olmakla birlikte, karşılıklı etkileşimleri yoğun olmuştur. 


Zerdüştlüğün etkileri özellikle Babil İmparatoru Nabokadnazar’ın İsrail oğullarını M.Ö. 595’te Babil’de tutsak etmeleri döneminde olmuştur. Yunan uygarlığı Medleri Perslerden daha önemli ve üstün sayar. Herodot Tarihinde en çok bahsedilen halktır. M.Ö. 559’da bir iç ihanet sonucu Pers Akamenitler Med siyasi oluşumunun başına geçer. Kurucusu olan Kiros, Med saraylarında büyütülmüştür. Persler ve Medler imparatorluğun ortak kurucu unsurlarıdır. Sadece Pers İmparatorluğu eksik bir adlandırmadır.
Pers-Med imparatorluğu yaklaşık üç yüz yıllık zaman diliminde Mısır’dan Hindistan (M.Ö. 515’de fethedilmiştir) içlerine, Çin sınırından Yunan Yarımadasına kadar dönemin en geniş siyasi birliğini sağlamışlardır. Yirmi iki eyalete bölünüp bir nevi yarım devlet oluşturmuşlardır. Uygarlıktaki katkıları bürokrasiyi, iyi bir yol ve posta sistemini, dönemin ihtişamlı en büyük ordu güçlerini yaratmak olmuştur. Ahlaki geleneğe önem vermişlerdir.
Yunan uygarlığı birçok kültür öğesini Medler ve Perslerden almıştır. Doğu-batı ayrışması bu dönemde belirginleşmiştir. Aralarında yoğun bir etkileşim vardır. Birçok Yunanlı, Pers saraylarında görevli olup, binlercesi paralı asker olmuştur. Büyük bir zenginlik biriktirmiş olmaları, iki yüz yıl Ege bölgesini egemenlikleri altında tutmaları Perslere karşı tutku derecesinde bir karşı-akım geliştirmiştir. Hem Perslerin baskılarını kırmak, hem zenginliklerini ele geçirmek adeta milli amaç haline gelmiştir. Yeni Herkül olarak İskender’in çıkması tesadüfî değildir. Bu iklimden payını almış ve Aristo’nun özel eğitiminden geçmiştir. Yunan felsefesi bile bu baskıya karşı çıkış sorunlarıyla boğuşmanın etkilerini taşır. Zaten mitolojik etkilenmeler çok daha fazladır. Bir nevi direniş kültürü oluşturulmuştur. Medlerin Asur’a karşı deneyimini Yunanlılar Perslere karşı uygulamışlardır. Makedonyalı ama Yunan kültürünün çocuğu olan İskender’in kâğıttan şato gibi Pers İmparatorluğunu parçalamasının arkasındaki güç yüzlerce yıllık direniş kültürü, özellikle felsefi aydınlanma ve özgür Makedon kabile ruhunun sentezidir.
7- Greko-Romen Kültürü ve Uygarlığı 
Greko-Romen kültürü ve uygarlığı yanlış olarak Batı kültürünün başlangıcı biçiminde yorumlanmaktadır. Batıda, yani Avrupa’da böyle bir kültür ve uygarlık doğmadı ki, Batı kültürü ve uygarlığı denilsin. Hıristiyanlık ortaçağı da dahil, olup bitenler, Ortadoğu (Mezopotamya ve Mısır) kaynaklı kültür ve uygarlıkların anlamlı bir gecikmeyle M.S. 15. yüzyıla kadar Avrupa’ya taşınmasıdır. Anlatmaya çalıştığımız, 15 bin yıllık ‘uzun süre’ ve ‘belli bir mekândan’ kaynaklanan zincirleme halkalar halinde bir kültürün ana nehir olarak Avrupa’ya nasıl aktığıdır.

Greko-Romen halkası Avrupa coğrafyasında oluşsa da, her şeyini bağlı olduğu mirastan almıştır. Maddi ve manevi kültür olarak 16. yüzyıldan sonra oluşan herhangi bir ciddi yenilik ve ‘süreksizlik’ bu süreçte oluşmamıştır. Bir yenilik olarak düşünebileceğimiz felsefi çıkış Babil, Mısır, Hitit, Urartu, Med ve Perslerden alınan kültür olmaksızın düşünülemez. Eflatun bile M.Ö. 600’lerden beri Solon, Pisagor, Thales başta olmak üzere, Yunan bilgelerin yıllarca Babil başta olmak üzere Doğu bilgelik merkezlerini nasıl dolaştıklarını ve kendi felsefi görüşlerini oluşturduklarını itiraf eder. Yunan ve Roma mitolojisi ise, adlandırmalar dışında öz itibariyle Sümer ve kısmen Mısır mitolojisinin dördüncü ve beşinci versiyonudur (Sümer + Babil + Hurri-Hitit-Mitanni + Yunan + Roma). Zaten maddi kültür olarak neolitik M.Ö. 4000’lerde Avrupa’nın tüm yaşam alanlarına ulaşmıştır. Sümer ve Mısır kültürü M.Ö. 2000-1000’lerde ulaşmıştır. 


Yunan yarımadasında M.Ö. 2000’lerin sonlarında başlayan sentez, M.Ö. 1600-1200’lerde ilk denemeden sonra, ancak M.Ö. 1000’lerden itibaren başlayan antikçağda ürün vermeye başlamıştır. Homeros ve Hesiodos bunu ilk dillendirenler olmuştur. İtalyan yarımadasında M.Ö. 1000’lerde Etrüsklerle başlayan mayalanma M.Ö. 700’lerde krallık, M.Ö. 500’de cumhuriyetle sonuçlanmıştır. 
M.Ö. 500-M.S. 500’lerde yaşanan bin yıllık süreç önemli özgünlükler sunar. Uruk’tan sonra ikinci denmeye layık bir kentler halkası oluşturmuştur. Greko-Romen kentleşmesi şüphesiz estetik değeri yüksek bir aşamadır. Sınıflaşma ve yönetim biçimleri aynı olgunlukta olmasa da, birçok özellikleriyle binlerce yıl önce yaşanmıştır. Ticaret, pazar, para, alfabe, bilim, felsefe (bilgelik), moral, mitoloji gibi maddi ve manevi kültür öğeleri de binlerce yıl önce oluşmuştu. Bütün bunları çok önemli bir ikinci versiyondan geçirdikleri söylenebilir. Ama miras olmadan sadece yerden çimen fışkırmış gibi iki yarımadadan türetmek anlamlı değildir. Batı tarihi uzun süre kökler meselesini çok eksik ve yanlış anlamıştır. Post modernite döneminde daha doğru yorumlar gelişmektedir. 
Greko-Romen kültürünün bir özgünlüğü krallık, cumhuriyet, demokrasi ve imparatorluk gibi devlet rejimlerini peş peşe ve iç içe yaşamasıdır. Başlangıçta demokrasi ve krallıklar iç içeyken, son dönemlerinde cumhuriyet ve imparatorluk iç içe olmuş; çözülüş öncesinin son biçimleniş tarzı olarak imparatorluk önem kazanmıştır. Bir nevi köleci sistemin son ve en kapsayıcı kültür ve uygarlık sistemini teşkil etmiştir. Bu özelliği önemlidir. Ya yıkılacak, ya dönüşecektir. Nitekim Roma İmparatorluğu yıkılarak dönüşmüştür. Greko-Romen uygarlığıyla tarihin uzun süreli bir aşaması en olgun dönemini yaşadıktan sonra derin bir krize girer. Kırsalda tarım, şehirde zanaatçılığa dayalı üretim önemli bir artık-ürüne yol açıyor. Artık-ürünün bolluğu devlet türü örgütlenmenin temelidir. Artık-ürün özünde karın tokluğuna çalışan ve beceri kazanan emekle bağlantılıdır. Köleci tarz emek sunumu ve kullanımı başat türdür. Bu tür üzerinde ideolojik, politik ve askeri üçlüden oluşan devlet tekeli kurulmaktadır. Kentleşmeyle iç içe gelişen bu sistem, zanaatkârlıkla birlikte işbölümünü geliştirerek, metalaşma-pazar-para zincirinin oluşumunu sağlıyor. Bu halkada ticaret tekeli devreye girerek, artı-ürünün bir bölümüne el koyma imkânı veriyor. Devlet içinde veya devletler arasında tarım ve zanaatçılıkta oluşan artı-ürüne el koyma konusunda yarışan ve giderek çatışan iki tekel öz itibariyle doğuyor. Aralarında keskin bir ayrım olmasa da, birçok siyasi ve askeri ilişki ve çatışmaları çözmek açısından iki tekel kavramı kilit rol oynar. 
Kabaca tarım ve ticari tekelci klikler olarak kavramlaştırabileceğimiz bu güçlerin şehir etrafında yoğunlaşan ideolojik, politik ve askeri aygıtların çekirdeğini oluşturduğu maddi ve manevi kültürel bütünlerden oluşan toplum sistemini (biçimini) uygarlık olarak tanımlayabiliriz. İstismar edilen emeğin hâkim biçimi kölecil tarzda denetlendiği için, bu sistemlere ‘köleci uygarlıklar’ demek de anlamlı olabilir. Uygarlık tarihi boyunca rekabet ve çatışmanın iki kanaldan yürütüldüğünü ayırt edebiliyoruz: Uygarlığın kendi içinde genelde tekeller arasında, özelde tarım ve ticaret tekelleri arasında; ikinci olarak, uygarlık sistemleriyle çelişkileri olan tüm toplum güçleri (sınıf, kabile, aşiret, halk, zanaatkâr) arasında. Savaşların doğası bu iki kanaldan beslendiği gibi, kazanabilmek açısından maddi ve manevi kültürün yoğun rekabet ve çatışma ortamında sürekli geliştirilmesi de bu nedenlerledir. Uygarlık tarihinde zincirleme reaksiyon dediğimiz oluşumlar başlar.

Greko-Romen dönemine kadar kısaca özetlediğimiz bu zincirleme reaksiyon krizli bir süreçtir. Tarım ve ticaretin çeşitli nedenlerle bazı alanlarda çökmesi, zayıflaması krizleri hep devrede tutar. İklim, aşırı üretim, iç ve dış çatışmalar, iç ve dış göçler, verimli üretim tarzları, askeri, siyasi ve ideolojik konularda analitik yönden daha gelişkin sistem (felsefe) ve örgütlemeler belli başlı kriz nedenleridir. Tekel kliklerinden yok olmak istemeyen ve pay artırımını dayatan kesimleri, çatışma ve savaşları üretim araçları rolünde kullanırlar. Ekonomi üzerine kurulu tekel olmaları nedeniyle bu böyledir. 


Özellikle ticari temele daha fazla dayalı devlet ve uygarlıklar, ticari krizlerin sıklığı nedeniyle daha çok savaşa yol açarlar. Elverişli iklim ve sulama koşullarına düzenli olarak sahip olan tarım tekellerinin egemen olduğu devlet ve uygarlıkların daha istikrarlı ve barış içinde olmaları, krizlerin sık sık devreye girmemesi nedeniyledir. Bu perspektiften baktığımızda, neden Mısır, Hindistan ve Çin’in, bazı şehir, bölge ve köle ayaklanmaları hariç, pek az savaştıkları daha iyi anlaşılır. Genel Mezopotamya kökenli uygarlıkların yayılmacı ve sürekli savaşçı olmalarının da ticarete aşırı bağlılıklarından kaynaklandığı anlaşılır bir husustur. El Ubeyd, Uruk, Ur, Babil, Asur, Pers uygarlıklarının sürekli kolonileştirme, yayılma ve savaş ortamında yaşamaları, ticaretin üretim sürecindeki vazgeçilmez rolüyle yakından bağlantılıdır.
Greko-Romen uygarlığının hem Atina döneminde deniz ve karada, hem de Roma önderliğinde deniz ve karada sürekli sefer ve savaş halinde olması, Akdeniz dünyasındaki ticaretin olmazsa olmaz türünden ağırlığıyla bağlantılıdır. Uygarlığın kurulduğu aşamadan beri Mezopotamya tarım ve ticaretin beşiği olmuştur. M.Ö. 600’lerden itibaren doğuda Perslerin, batıda Grekler ve Romalıların hem kendi ana üretim ve ticari bölgelerinde, hem Mezopotamya ticaretine ve tarımına bağlılıkları yüzünden Mezopotamya üzerinde ‘bin yıllık savaş’lar yürütmeleri de ağırlıklı olarak aynı nedenlerledir. 
Mezopotamya ticareti ve ticaret olmadan uygarlık olmaz. Ya ikisi birden veya biri düşecektir ya da birbirlerini dengeleyeceklerdir. Kazananlar kaybedenler olmuştur. Dengede kalma, iki tarafın kazanamadığı dönemler daha uzun süreli olmuştur. Yine örneklersek, El Ubeyd-Uruk çatışmalı ve dengeli olmuştur. Daha önce ikisi de Yukarı Mezopotamya’daki toplumla çatışmalı ve dengeli olmuştur. Ur ve Akad hanedanlıkları arasında korkunç çatışmalar olmuştur. Denge de vardır. Ancak Ur ve Akad’ın tarihten silindiği dönemler de olmuştur. Akadlar ve Gutiler çatışmalı, yok etmeli ve dengeli süreçler yaşamışlardır. Babil ve Asur dengeli ve çatışmalı olmuşlardır. Bir bütün olarak Hurriler (Hitit, Mitanni, Kassit, Med, Urartu dahil) ile Babil ve Asurlar arasında korkunç savaşlar ve denge dönemleri sık aralıklarla yaşanmıştır. Hititlerle Mısırlılar arasında denge ve savaş dönemleri varlığını korumuştur. Nihayet ‘bin yıllık’ (M.Ö. 550-M.S. 650) Greko-Romen ve Pers-Sasani savaşları yaşanmıştır. Uygarlıkların kendi iç klikleri ve birbirleri arasındaki çatışma ve barışları böyledir! 

Ayrıca uygarlığa, yani köleliğe ve ticari gaspa zorla bağlanmak istenen halklar, kabileler, köleler ve kentlerin (zanaatkârlar) direniş ve isyanları bitmez tükenmez diğer bir ana kategoridir. Uygarlık sadece kapitalizmin (sermayenin) artık-değerinin değil, beş bin-altı bin yıllık artı-ürünün (sermayenin) temelinde yattığı kanlı, işkenceci ve sömürücü kölecil bir sistemdir.

8- İslamiyet ve Hıristiyanlık
İslamiyet ve Hıristiyanlık şüphesiz birer uygarlıktır. İkisi arasındaki farklar ve benzerlikler ilgi çekici ve önemlidir. Uygarlık tarihinde konumları ve etkileri üzerinde çok şey söylenmesine ve yazılmasına rağmen, bilimsel niteliği gelişkin yorumlar azdır. Bunda etkileri altındaki kişilik oluşumunun payı belirgindir. Hıristiyanlık ve İslamiyet’in dışına çıkarak paradigma geliştirmek, ilerde başarılması gereken bir görev olabilir. Laik pozitif yorumların kendileri en kaba putçuluk benzeri bir din olup, genelde dinleri, özelde Yahudiliği, Hıristiyanlığı ve Müslümanlığı çözümleyebilecek ve aşabilecek içerikten yoksundurlar. 

Reformasyon ve Aydınlanma, Hıristiyanlığın kapitalizme uyarlanmasını temsil ederler. Rönesans’ın zaten Hıristiyanlıkla çatışmaya girmediği bilinmektedir. Aydınlanmanın din ve Hıristiyan karşıtlığı, ‘aşma’ niteliğinden yoksun olmak kadar, tutarlı bir eleştiri ve yorumuna ulaşmaktan da uzaktır.

İslamiyet ise kendi mensuplarınca eleştirilmekten ziyade, erkenden mezhep çatışmalarında bir katılaşmayı yaşamıştır. Hıristiyanlık kadar felsefi yoruma da tabi tutulmamıştır. Kendi Rönesans, reformasyon ve aydınlanmasını ise hiç yaşamamıştır. Birer reaksiyon ve provokasyon olan ‘yeniden İslamcılık’ akımları ise, kapitalizm koşullarında milliyetçilik ve faşist iktidar anlayışından öte bir anlam ifade edememektedir.

İslamiyet ve Hıristiyanlığı uygarlık tarihinin ikinci aşaması olarak yorumlayabiliriz. Roma İmparatorluğunun M.S. 4. ve 5. yüzyıllarda içine girdiği kriz genel olarak bir uygarlık krizidir. Yaklaşık 4000 yıllık köleci uygarlığın genel bir çözülmesi bu yüzyıllarda hızlanmaktadır. Tarihçiler bu iki yüzyılı ‘karanlık yüzyıllar’ olarak değerlendirir. Uygar toplumun boyunduruğu altında yaşayan insanlık derin bir kurtuluşa, onun zihni ve maddi yapısal araçlarına ihtiyaç duymaktadır. Her tarafta amaç ve araç arayışı vardır. Bir kâbustan uyanmak üzere olan bir ruh hali söz konusudur. Gün doğacaktır, ama nasıl bir günlük güneşlik olacak, orası meçhuldür. Eski inançlar ve putsal simgeleri artık pazarlarda beş para etmiyor. Roma imparatorları bile Jüpiter mabedine uğramaz olmuşlardır. Zihin yoğunlaşmasının, inanç arayışının derinliğine kendisini hissettirdiği bu dönemin ruhuna uygun olarak Hıristiyanlık, Manicilik ve İslamiyet’in doğuşu anlaşılırdır. 

Çok daha yakıcı bir soru şudur: Hem Hıristiyanlık hem İslamiyet kesin siyasi hareketler oldukları halde, kendilerini neden ısrarla ‘ilahi’, ‘teolojik’ hareketler, yani din olarak sundular? Bu önemli sorunun cevabını bahsettiğimiz ortam kadar, o dönemin kurtuluşçu, entelektüel arayışçı biçimlerinde aramak öğretici olabilir. Düşünce, tartışma, program ve örgüt anlayışları daha önce biçimlenmiş örnekler üzerinde yürümek durumundadır. 
Bunda en önemli gelenek İbrahimî peygamberlik geleneğidir. Kurtuluştan ilk olarak peygamberler haber verecektir. Peygamber olmadan, olunmadan kimse “Ben kurtuluşçuyum” diyen bir militan veya aydının arkasından gitmez. Çok köklü bir gelenek olması nedeniyle başka bir seçenek fazla şanslı olmayabilir. Nitekim Manicilik biraz farklı bir geleneği denemek istedi. İçeriği daha aydınlatıcı olduğu halde, eski gelenekler nedeniyle tam başarılı olamadı. Halen Ortadoğu kökenli hareketlerin kendilerini dini kisve altında sunmaları bu tarihsel geleneksellikle bağlantılıdır.
Dolayısıyla İslamiyet ve Hıristiyanlığı yorumlarken, her ikisinin dini kisve giydirilmiş düpedüz siyasi hareket olduklarını iyi anlamak gerekir. Şüphesiz ideolojik kısmı da vardır. Bu kısa değerlendirmemizde sunduğumuz gibi, kökleri ilkçağlara, özellikle Sümer ve Mısır rahip tapınaklarınca düzenlenen mitolojik-dinsel imgelere kadar giden İbrahimî dinsel geleneğin ağırlıklı bölümü teolojiktir. Tanrı kavramı ve ritüelleriyle ilgilidir. Mısır ve Sümer tanrılarından ve ritüellerinden (ibadetlerinden) farklı bir yorum geliştirmek için büyük çaba harcamışlardır. Çok ünlü peygamberlere izafe edilen ‘yorumlama katkıları’ hep geliştirilmiştir. Musa, Samuel, Davut, Süleyman, Hezekiel, İşaya ve pek çokları bu türdedir. Fakat bu kişiliklerin dönemin despotik rejimlerinden kurtulmak için büyük kurtuluşçu misyonları olduğunu biliyoruz.
Maniciliğin izinin kaybolmasının nedeni, önünde ve arkasında böylesine sağlam bir geleneği yaşamamasıdır. Fakat İbrahimî gelenek yaklaşık 1500 yıllık olmasına karşılık, İsa Mesih dönemine kadar sınırlı bir başarı sağlamıştır. Mısır ve Mezopotamya kökenli uygarlıkların hiçbirini yenememiştir. Oluşturduğu ufacık Kudüs Krallığı ise uzun ömürlü ve pek etkili olamamıştır. Çok önemli başarısı ise, hep mazlum insanların ve kurtuluş arayanların umut sesi olmasını bilmesidir. Nemrut ve firavunlardan (tüm despotik yönetimlerden) acı çeken tüm ezilenlerin, yoksulların, ideal peşinde koşmak isteyenlerin vicdanı ve çekim merkezi olmuştur.
Hz. İsa Mesih olayını bu çerçeveye oturtursak daha iyi kavrayabiliriz. Roma İmparatorluğu çoktandır Kudüs Krallığını da fethetmiştir. İşbirlikçiler (kâhin) Romalı yöneticilerle birlikte olunca, ortam yeni peygamber için uygunluk arz etmektedir. Ayrıca Roma köleciliğinin çözdüğü Ortadoğu topluluklarının bağrından oluk oluk ‘işsiz köleler’, proleterler yığını çıkmaktadır. Birçok tarikat ve peygamber türemiştir. İsa Mesih muhtemelen bunlardan çarmıha gerilen biridir. Aslında çokçası benzer ölümlere mahkûm edilmiştir. Mesih (kurtuluşçu) sadece sembol ismi oluyor. Genel yoksullar hareketinin ortak adı, sembol ismi oluyor. İlkel bir sosyalist hareket olarak değerlendirmek mümkündür. Kesinlikle başlangıçta yoksul ve kaçan kölelerin hareketidir. İsa denilen kişinin son hareketi, Kudüs’ü fethetme yürüyüşüdür. Yeni krallık peşindedir: Yoksulların kralı. Bir nevi Romalı Spartaküs gibidir. Ama onun savaşsız olanıdır. Hareket 12 havarilerin ardından, özellikle ilk İncil taslakları (ideolojik materyaller) ve gruplaşmalardan sonra kitleselleşiyor. 
Saint Paul ve bazı havariler çok faaldir. Roma ve Sasani İmparatorluğunu izliyorlar. İki, üç ana halk grubu olarak Grekler İç ve Batı Anadolu’da, Asuriler doğuda Sasani bölgelerinde, Ermeniler Kuzeydoğu Anadolu’da kitlesel katılım gösteriyorlar. Başta Saint Paul olmak üzere Yahudi aydınları da çok faaldir. Roma ve Sasani İmparatorluğunu sosyal temellerinden sarsıyorlar. Tam bir siyasi hareket haline geliyorlar. Bizans’ın (Konstantinopolis) Doğu Roma olarak ayrışması, akabinde Hıristiyanlığın resmi din haline gelişini izliyor. Çelişki buradadır. Roma’ya karşıtlık temelinde ortaya çıkan öğreti, Roma’nın büyük parçasının resmi dini, ideolojisi oluyor. Bu durum hem parçalanmayı hızlandırıyor, hem de imparatorluğu dönüştürerek ömürlerini uzatıyor. 
Doğu ve Batı Roma tarihleri biliniyor. Belli oluyor ki, Hıristiyan yöneticilerin önde gelenleri arasında bu süreç büyük tartışma ve ayrışmalara yol açıyor. Birçok mezhep doğuyor. Tartışma teolojik (Monofizit, Diofizit), fakat özünde tamamen siyasidir. Bir kısmı tekrar yer altına geçerken, önemli bir kısmı her iki Roma’nın en güçlü siyasi, ekonomik ortakları oluyor. İdeolojinin maskesinden siyaset ve ekonomi fışkırıyor. Hıristiyanlık din olmaktan çıkıp uygarlığa dönüşüyor. Din kisvesi altında Avrupa’nın tarihinde ilk defa tümüyle uygarlığa geçişi, Hıristiyanlığın kısaca özetlediğimiz bu teolojik ve siyasi eyleminin sonucudur. 
M.S. 10. yüzyılda Kuzey ve Kuzeydoğu Avrupa’ya taşınmasıyla, Hıristiyanlık gerçekten ilk tarihsel misyonunu başarıyla tamamlıyor. Daha sonra, özellikle ‘kapitalistleşme’ denilen süreçle birlikte yeni bir dünya hamlesine girişecektir. Anadolu ve Mezopotamya’daki Hıristiyanlık ise, yani Grek, Armenia ve Asuriya halkları da önce Bizans uygarlığı temelinde, daha sonra bağımsız kiliseler etrafında manevi yanı ağır basan bir uygarlaşma sürecine girecekler; ‘Hıristiyan halklar’ olmaları kaderlerini çok stratejik olarak etkileyecektir. Özellikle İslamiyet’in hedefleri haline gelmeleri çok trajik sonuçlara yol açacaktır.
İslam uygarlığının doğuş öyküsü de benzer gelenek üzerinde başlar. Mekke esas olarak Kızıldeniz-Haliç, Yemen, Habeşistan-Şam ana ticaret yollarının kesişim noktasındadır. Kureyş Arap kabilesinin hiyerarşik, aristokratik yönetimi oluşmuş durumdadır. Kureyş kabilesi tamamen tüccar bir kabiledir, putperesttir. Belli bir ticari sermaye oluşmuştur. Yahudilik, Zerdüştlük ve Hıristiyanlığın yanında birçok inanç etrafta kol geziyor. Hz. İbrahim’in Hacer’den olma oğlu İsmail’in göç ettiği yerde (İbrani ana kabilesinden kopanlar), Zemzem kuyusu etrafında bir kulübe inşa ediliyor. İlk mabet budur. Fakat içine daha sonra putlar yerleştiriliyor. Hz. Muhammed döneminde üç önemli put vardır: Laat, Menaat ve Uzza. Şeytan Ayetlerinde öyküleştiriliyor: Hz. Muhammed yoksul bir Kureyşli kabilenin yoksul bir ailesinden doğuyor. 
İslam geçinen ülkelerde genelde İslamiyet, özelde Hz. Muhammed’in yaşamı sosyolojik araştırmaya konu edilmekten sakınılıyor. Sanki korktukları bir şeyler varmış gibi. Din de bir düşünce ve toplumsal yaşam biçimi olarak sosyolojik incelenmeye konulmadan, gerçek bir aydınlanma gelişmez. Bu yapılmazsa, o zaman Ortadoğu, ABD ve müttefiklerinin deney tahtası olmaktan kurtulamaz. Yine Hz. Muhammed’i en iyi anlamanın yolu sosyolojik araştırmadan geçer. Toplum bu tutumdan kaybetmez. Avrupa bu tutumu esas aldığı için aydınlanmayı yaşadı. Ortadoğu kendi öz aydınlanmasını gerçekleştirmedikçe düşünce devrimi yapamaz. Hz. Muhammed’in çözümlenmesi, düşünce devriminin ilk adımlarından biri olabilir. Dönemi, kişiliği ve eylemi buna uygundur. 

(Abdülmenaf-Haşimi kabilesi, babası Abdullah’tır.) Kadın tüccar Hatice’nin kervanlarında pay karşılığı Şam’a sefer düzenliyor. Süryani rahiplerden etkileniyor. Yahudiler ticarette ağırlıklı rol oynuyorlar. Çelişkiler başlangıçta vardır. 
Hatice ile evlilik yeni bir durum yaratıyor. Etrafta yine ‘Ahir (son) Peygamber’ sözü dolaşıyor. Yine taliplisi çoktur. Hatta kadın taliplisi de çıkıyor. Tahminimce, Hz. Muhammed Hatice’den çok şey öğreniyor. Çünkü zengin ve tüccar kadın olabilmesi yetkinlik ister. Kulağına ilk peygamber söylentisini fısıldayan kişi olması kuvvetle muhtemeldir. İkisi arasındaki birlik kesinlikle çekirdek halinde bir iktidar arayışıdır. Kureyş aristokrasisi gerici gelenekleri (putları) nedeniyle devletleşemeyecek durumdadır. Yahudiler ve Hıristiyanlar etkisizler ve kabul edilmiyorlar. Ayrıca maddi çelişki vardır. Hacer-İsmail öyküsü bir Arap öyküsüdür; ilham veriyor. Etrafındaki inanç ve tarikatları tanıyor. Hiçbirinin amacını gerçekleştiremeyeceğini, yani Arabistan çerçevesinde siyasi birliği kuramayacağını fark ediyor. Hatice’nin teşvikiyle bu role aday oluyor. İdeolojik gelenek olarak İbrahim’in Arap kolu zaten yanı başındadır, gerisini kabiliyetli Süryani rahiplerinden öğrenmesi zor değildir. 
Peygamber olduğuna ilişkin ilk vahiy, M.S. 610’da geliyor. Bizans-Sasani çatışmasının en kızgın bir dönemidir. Durum Arabistan yarımadası için bir şans sayılır. Önündeki iki engel Kureyş ve Yahudi kolonileridir. Peygamberlik baştan itibaren siyasi liderlik anlamına da geliyor. Başka türlü zaten mümkün değildir. Tüm mesajları devlet adamlarına özgüdür. Ortadoğu’nun yeni yükselen imparatorluk çıkışıdır. Oldukça yenilenmiş ve güncelleştirilmiş Yahudi ideolojisi Araplar önderliğinde tüm halklara açık kılınarak darlık aşılıyor. Yeni yaşam tarzı ibadetlerle simgeleştiriliyor; iyi bir strateji ve taktikle dünyanın dört bir yanına yayılıyor. İslamiyet’i ilk kapsamlı enternasyonalist hareket olarak değerlendirmek de mümkündür. Özcesi ideolojisi, siyasi programı, önderliği, strateji ve taktikleriyle örnek bir uygarlıksal siyasi hareket tarihe damga vura vura ilerleyecektir. 
İslam’ın adının barış anlamına gelmesi ilginçtir. Muhtemelen çok çatışmalı bir süreci öngördüğünden, barışa öncelik veriyor. Üç temel hedefe yönelmek durumundadır: Bizans ve Sasani İmparatorlukları ile Kureyş aristokrasisi. Mekke’de ilk hedefe yöneliş sürgünle (Hicretle) sonuçlanıyor (M.S. 622). Medine’de ilk sosyal sözleşmeyi hazırlıyor. Yeni sözleşme çok az aşiret, kabile aristokratı dışında, kabilelerin ezici çoğunluğunun işine geliyor. Vaat edilen cennet Bizans ve Sasani mülküdür, cehennem ise eski yaşam tarzıdır. Çöldeki yaşam zaten çoğunlukla cehennemi çağrıştırır. Kureyşlilerin ilk saldırılarını püskürttükten sonra (Bedir, Uhud, Hendek) sonuç belli oluyor. İlk Arap Cumhuriyetinin (demokrasi) doğması an meselesidir. Tartışmalar ve toplantılar (Cami, topluluğu çağrıştırır) yoğundur. Sanılanın aksine, ilk camiler ibadet yeri değil, toplantı ve tartışma yerleridir. 
Fakat iktidarı kısa bir süre kaybeden aristokrasi ve başı Muaviye, yeni manevralarla (çok ustalaşmış olması doğaldır) Hz. Muhammed’in ölümünden sonra (632) adım adım iktidarı yeniden ele geçirecektir. İnanmış ve ilkeli insan Hz. Ali’nin öldürülmesi, Muaviye ve sülalesine sultanlık (krallık) yolunu açacaktır. Peygamber sülalesi Hz. Hüseyin’in Kerbela’da trajik biçimde öldürülmesiyle önemini politik olarak yitirecektir. Fakat yeni bir tüccar Arap kliği sadece yarımadada değil, tüm Bizans ve Sasani mülkünde hak iddia edecektir. Büyük fetih hareketi peş peşe zafer kazanmaktadır. Yarımadadaki Yahudi ve Hıristiyanlar ilk kaybedenler olurlar. M.S. 650’lerde Sasanilerin tümü, Bizans’ın büyük kısmı, Kuzey Afrika fethedilmiş, Konstantinopolis’in kapılarına dayanılmıştır. 
Bu hızlı fethediş tarzını İskender’in Makedon kabile ruhuyla Yunan felsefesini birleştirerek gerçekleştirdiği yıldırım fetihlere ve yol açtığı maddi-manevi kültürel sonuçlarına benzetebiliriz. Arabistan kabilelerinin yiğitlikleri köklü bir mirasa dayanan yeni dini inancın ruhuyla sentezlenerek, güçlü bir fethin gücüyle İskendervari fetih savaşları başarılıyor. İkinci aşama uygarlığının en önemli bir kolunu oluşturuyor. Doğunun son büyük kültürel-uygarlıksal hamlesini başarıyor. 
İslam öyküsünde ilginç olan, Hıristiyanlıktaki gibi üç yüz yıl sonra değil, ilan edilişi ve yayılışıyla birlikte iktidarla iç içe olması, iktidar olarak doğmasıdır. Ezilenler, yoksullar, gerçek emek verenler hızla iktidardan dışlanacak, kabilelerin asi, taze ve aç ruhlarıyla cennetvari saray ve camiler etrafında kudretli bir devlet etrafında uygarlık inşasına geçilecektir. Küçük bir kent tüccar klanından çok kısa süre içinde (M.S. 640-650) bir imparatorluk oluşun, dini açıyla birlikte, siyasi anlamı içinde bilimsel-sosyolojik olarak çözümlenmesi son derece öğretici olacaktır. 
Şahsi yorumum, Arabistan içlerinde uzun süreli iktidar boşluğu, sosyal kaos (kabile çatışmaları), Bizans ve Sasani İmparatorluklarının birinci aşamanın özelliklerini taşımaları, Hz. Muhammed’in kişilik özellikleri bu hızlı iktidar öyküsünü açıklayabilir. Ortadoğu’nun geleneksel uygarlık alanlarının tümünü fethettiği gibi, Hindistan’ın yarılarına, Orta Asya’ya, Kafkasya içlerine, Güneydoğu Asya uçlarına (Endonezya, Malezya), Güneybatı ve Güneydoğu Avrupa’nın en önemli iki yarımadası İberik ve Balkanların ötesine kadar taşırılıyor. 
Böylesine büyük bir askeri ve siyasi hareket olmasına rağmen, İslam gibi dini bir kelime pek açıklayıcı olmuyor. Gerçeği örtüleyici bir rol oynuyor. İslam simgesel bir isimdir. Allah ve peygamber kavramları İbranilerce çoktandır geliştirilmiştir. Medine Yahudilerinin “Dinimizi bizden çalıyor, bize karşı kullanıyorsun” eleştirisi sanırım Hz. Muhammed’i çok kızdırmıştır. Sosyolojik olarak, kral ve yardımcılarının yüceltilmesi, Sümer ve Mısır mitolojisine kadar köken olarak götürülebilir. Fakat Hz. Muhammed’in Allah kavramına kazandırdığı içerik hayli farklılık kazanmıştır. Allah bir nevi evrenin enerjisi gibi bir şeydir. İleri bir mefhumdur. Fakat İslam bilginlerince bu konuda hiçbir sosyolojik yorum geliştirilmemiştir. İmanın şartları bir nevi teorik ilkelerdir. İbadetler pratikle bağlılığı canlı tutmak içindir. Büyük bir kısmı dönemin ahlaki ve hukuki ihtiyaçlarını karşılamak içindir. Ticaret ve tarımda verimlilik, bunun için hukuki düzenlemeler (fıkıh) geliştirilmiştir. Birincil köleci aşamadan kalma ideolojik yaşam tarzına sert müdahale edilmiştir. Kâfirlik, imha edilmesi gereken bir ‘ötekidir’. İdeolojik çoğulculuk sadece İbrahimî gelenek için bir hak olarak tanınır. 
İslamiyet Hıristiyanlığa göre laikliğe daha açıktır. Objektif olarak bu böyledir. Fakat eski yaşam tarzına karşı köklü savaş çok olumsuz sonuçları da beraberinde getirmiştir. Halkların tarihsel kültürleri, inançlar bahane edilerek (Hıristiyanlıkla birlikte) ya yok edilmiş, ya asimile edilmiştir: Örneğin Zerdüştilik, Manilik gibi. Getirdiği yeni yaşamın feodal aristokrasiye yol açtığı açıktır. Tanrı-kral yerine Tanrı-Gölgesi Sultan ikilemi geçmiştir. Sonuçta despotik sultanlıklar kaçınılmaz olmuştur. Din olarak İslam’ın despotizmi önleme yeteneği yoktur. Hatta Hıristiyanlık için de daha fazlası söylenebilir. Monarşiye açık olması kadar, rahipliği de daha gelişkin bir iktidar ortağı kılmıştır. Her iki dinin devlet olarak uygarlığın dışındaki kesimlerinin klasik köleliğe göre hafifletilmiş (bazı yönleriyle eskisindekinden olumsuz) serflik, kul düzeyinde tutulmalarına özen gösterilmiştir. İki din de köleliğe tam karşıt değildir. Hem hiyerarşik, hem devlet iktidarını daha güçlü koruma özelliği taşırlar. Her iki din de kavimsel gelişmeyi teşvik edici mahiyettedir.
Zaman ve mekân itibariyle iki (Yahudilik dahil) din, uygarlık ana nehrine ikinci aşama olarak katılmalarına rağmen, ne hâkim tekelci klikler arasındaki sorunlara, ne de uygarlığın dışlamış olduğu demokratik toplum güçlerinin özgürlük ve adalet sorunlarına çözüm olabilmişlerdir. İkinci aşama savaş, özgürlük ve adalet sorunlarını tersine daha da ağırlaştırmıştır.
a- Tekelci iktidar odaklarına yenileri eklenmiş, buna karşılık zanaatçılık ve tarımda verimlilik niteliksel bir gelişme göstermemiştir. Artık-ürün üzerinden savaşan taraflar çoğalmıştır. Emirlikler (prensler) sultanlar (monark) kadar tekelci unsurlar haline gelmiştir. Hanedanlar çoğalmıştır. Pay isteyenler eski aşamaya nazaran çok artmıştır. Bir nevi orta sınıf gibi, yeterince pay alamayınca sürekli savaş çıkarmışlardır. Avrupa’da, Rusya’da derebey savaşları çok yoğun geçmiştir. Monarklar bürokrasiyi daha da çoğaltarak gelir sorunlarını büyütmüşlerdir.
b- Her iki dine yeni kurtuluş, özgürlük ve adalet amacıyla girenler umduklarını bulamayınca, çeşitli mezhepler halinde sürekli direniş sergilemişlerdir.
c- Manevi kültürde de gelişme yerine, ‘ortaçağ karanlığı’ denilen eski kültür yok edilirken yenisi de geliştirilememiş, bunun yerine bitmez tükenmez teoloji ve mezhep tartışmalarıyla zihnen dünyadan ve tarihten (tarih din öykülerine indirgenmişti) kopulmuş, irade adeta yok sayılmış, gölge insanlar haline gelinmiştir. Cennet ve cehennem imgelerine esir düşmüş insanlar dünyayı umursamaz ve yaşama değmez gören bir hale düşürülmüşlerdir. Tekelci klikler kendileri için cennetvari kale ve saraylar yapmaktan geri kalmamıştır. Kent kültürü, felsefe eskisinin gerisinde kalmıştır. 
d- En vahimi de, gökte tek tanrı, yerde tek sultan sloganıyla ‘cihan fethi’ gibi yeryüzünde tüm iktidarlarını yayma savaşı ilkçağları da geri de bırakmıştır. Tanrı adına savaş, tanrıların savaşından daha yıkıcı geçmiştir. İlk aşamanın katbekat üstünde yayılma ve sömürgeleştirmeler geliştirilmiştir. Ümmet savaşları ilkçağa göre daha sistemlilik ve süreklilik kazanmıştır. Mezhep çatışmaları içinden çıkılmaz bir hal almıştır.
D- Kapitalizm Doğarken Avrupa’nın Durumu
Köleci aşamada Roma İmparatorluğunun çöküş süreciyle derinleşen nihai krize ne Hıristiyanlık ne de İslam çözüm olabilmişlerdir. Geliştirdikleri ‘feodal düzen’ ya da ‘ortaçağ uygarlığı’ denilen sistem; Sümer ve Mısır rahip reçetelerinden pek farklı olmayan, anlaşılması güç metafizik reçetelerle gerek siyasi program, gerek eylem itibariyle toplumu ‘ortaçağ karanlığı’ denen duruma sokmaktan öteye gitmemiştir. İlkçağlarda var olan birçok kültürel değer yok olmuştur. Roma’nın krizi mirasçıları tarafından daha da derinleştirilmiştir. Uygarlık alanında toplumlar ‘cennet ve cehennem taifeleri’ halinde sıralarını bekleyen, bu amaçla savaş saflarına rap rap adımlarıyla yürüyen imgelere dönüştürülerek, neredeyse gezegendeki canlı yaşamın dışına itilmiştir.
Ana maddeler halinde teorik olarak sunduğumuz bu tabloya göre, somut durumda neler görüyoruz?
a- Hıristiyanlığı ilk benimseyen kavimler olan Grekler, Ermeniler ve Asuriler, İslam fetihleriyle tarihsel-kültürel alanlarının büyük bir kısmını kaybetmişlerdir. Bir anlamda hem Roma’ya karşı Grek kimliğini, hem de Bizans’a ve Sasanilere karşı Ermeni ve Asuri-Süryani kimliğini kalıcılaştırıp güçlendirelim derken, İslam’ın fetih dalgası karşısında elde olanın büyük kısmını yitiren bu halklar en trajik durumlara düşmüşler, binlerce yıllık maddi ve manevi kültür alanlarını yitirmişlerdir. Kavim olarak en kazançlı çıkan ve büyük genişleme yaşayan Türkler ve Araplar olmuştur. Kürtler ve Farslar ancak varlıklarını koruyabilmişlerdir. Buna mukabil Ruslar, Hıristiyanlık sayesinde en çok kazanan kavim olmuştur. Ruslar karşısında Türkler, Tatarlar, Moğollar, hatta Çinliler kaybeden taraf olmuşlardır.
b- Avrupa kabileleri Hıristiyanlık yoluyla kazançlarını ve kazanımlarını dengelemişlerdir. Kavimsel kimliklerde ortak inanç nedeniyle kısmi gelişmeler olurken, rahip aristokrasisi ve ardından derebeyliklerin eski kültürel canlılıklarının önemli bir kısmını yitirmelerinde etkili olmuşlardır. Neolitiğin üstün yanlarına boyun eğdirilmiş, asimilasyon dayatılmıştır. Fakat ilk ulusal öğelerin bu dönemde kalıcı olarak ortaya çıktığı tarihsel bir gerçektir.
c- Afrika, Amerika ve Avustralya yerlileri ana kültürlerini koruyamamışlar, Hıristiyanlık ve kısmen Müslümanlık karşısında kimliklerini uzun süre yitirmişlerdir. Hint kültürü kaybeden tarafta olmuştur. Çin bu dinler karşısında yayılmaya cesaret edememiştir.
Ortaçağ uygarlığı, benim deyişimle ikinci uygarlık aşaması, kriz çözme yerine daha da derinleştirme sonuçlarına yol açtığından, Avrupa’nın durumu stratejik bir nitelik kazanmıştır. Avrupa uygarlık savaşını kaybettiğinde hepten kaybetmiş olacak, kazandığında ise stratejik üstünlüğü kesinleşecektir. Uygarlık savaşı şüphesiz ortaçağın iki stratejik gücü arasındaki bir savaş, Avrupa’daki ve Avrupa üzerindeki Hıristiyanlık ve Müslümanlık savaşıdır. Durum sanıldığından daha da karışıktır.

15. yüzyıla varıldığında, Hıristiyanlık tüm Avrupa’daki yayılmasını tamamlamıştır ve kutsal krallık ve derebeylik dönemini yaşamaktadır. Roma’nın mirasını Roma-Germen İmparatorluğu devam ettirdiği iddiasındadır. Fakat itiraz eden rakipleri vardır. Fransa Krallığı bunların başında gelmektedir. Avusturya Habsburg Hanedanlığı yeni bir güç olarak yükselmekte ve benzer ideadadır. Rus Çarlığı kendini çoktandır Üçüncü Roma (İstanbul’un düşünden sonra) ilan etmiştir. Polonya Krallığı en yeni Hıristiyanlaşmış kültür olarak kutsallığı kimseye kaybettirmek istemeyecek kadar en öndedir. İngiltere ve Fransa yüzyıl savaşındadır. İspanya ve Balkan Hıristiyanları savunma durumundadır. İtalyan kentleri kapitalistleşmekte, diğer yandan Rönesans’a önderlik etmektedir. Roma gibi bir şehrin yükselerek birliğini sağlayıp Avrupa için de bir örnek oluşturmaları beklenmemektedir. Gırtlaklarına kadar ticari rekabete girişmişlerdir. Aralarındaki çekişme şiddetlidir. Tek katkıları, son iki yüzyıl içinde Avrupa’ya kentleşmede öncülük etmek ve ticaret kapitalizmini Avrupa’ya yayarak stratejik bir imkân hazırlamak konumundadır. Büyük olasılıkla bu stratejik imkân Avrupa’nın en önemli şansı olacaktır. 16. yüzyıl bunu doğrulayacaktır. Haçlı Savaşları umulduğu gibi sonuçlanmamıştır. Avrupa’nın ne olacağı belirsizdir.
Tam bu sırada Müslüman Araplar hala İberik-İspanya üzerinden stratejik bir tehdit olmaya devam etmektedir. Fransa’ya bir defa girmişler, zorbela çıkarılmışlardır. O cepheyi kaybetmeleri halinde, Hıristiyan Avrupa bir nevi sömürgeleşip yok olacaktır. Balkanlar üzerinden Osmanlı İmparatorları yıldırım hızıyla Avusturya-Macaristan’a ulaşmışlar, Polonya’ya dayanmışlardır. Eğer durdurulmazlarsa, Roma gibi Avrupa’nın siyasi ve kültürel varlığı da sona erebilecektir. Osmanlı Türkleri ve İspanya-Endülüs Arapları da biliyorlar ki, Avrupa karşısında nihai zaferi kazanmasalar, kesinlikle peş peşe kaybetme sürecine gireceklerdir. Kuzey Karadeniz üzerinden Moğolların devamı olarak Altınordu Devleti her an Avrupa’ya da saldırabilir.
Avrupa’nın derinden gelen birkaç özelliği daha vardır. Kabile demokrasilerinin gelenekleri halen tazedir. Halklar uygar köleci sistemi pek derinliğine yaşamamışlardır. Hıristiyanlığı algılayışları son derece yüzeyseldir. Zihinleri tam anlamıyla fethedilmemiştir. Özellikle kuzey hattı böyledir. Doğal yaşamla ilişkileri güçlüdür. Kentleşmenin en hızlı ve taze dönemini yaşamaktadırlar. Kentler krallık ve imparatorlukları pek tanımadığından, demokratik yanları ağır basmaktadır. Hepsinde yarı-demokratik yönetimler vardır ve bu yönetimler arasında konfederasyonlar kurulmaktadır. Başka ve iradeleri dışında egemenlikleri kolay kolay tanımamaktadırlar. Kurulan tüm krallık ve derebeylikler tazedir. Avrupa’yı temsil yetenekleri ve tecrübeleri kıttır. Haçlı Seferlerinde çoğu pul pul dökülmüştür.

Buna mukabil İslam uygarlığı tecrübelidir. Arkasında eski uygarlık dünyası vardır. İktidar sorunlarını daha iyi bilmektedir. Kendilerine inançları yüksektir. Nihai din ve peygamberi kendileri temsil ettiklerinden daha fazla dogmatiktirler. İlk Haçlı Seferlerini kaybetmedikleri gibi, ticaret yolları halen denetimlerindedir. Ticarette halen üstündürler. 

Bu gerçeklikler ortamından bakıldığında, Avrupa’nın uygarlık krizini en derinden yaşadığı rahatlıkla görülecektir. İslam’ın, dolayısıyla Türkler ve Arapların tehlikesi her geçen gün büyüyor. Konstantinopolis kaybedilmiş, Fatih Sultan Mehmet İtalya’nın güneyine, Otranto’ya asker çıkarmıştır. İslam bizzatihi din olarak ve sürüklediği kavimler olarak Avrupa için tam bir kâbustur. Hıristiyanlık bu kâbusla baş edecek bir uygarlık biçimi değildir. Zaten sürekli kaybetmektedir. Tek savaşma hattı olarak Viyana kalmıştır. O da düşse, İslam’ı ve Türkleri durdurmaları çok zordur.
Bu durumda İtalyan kentlerinin olağanüstü ticaret kapitalizmine sarılmaları ve Rönesans’ı ortaya koymaları daha çok anlam taşımaktadır. Her iki hareket de Avrupa için aynı zamanda varlık yokluk sorunudur. İtalya yarımadasında yaşananlar bu açıdan kader belirleyicidir.

İnsanlığı Roma’nın çöküş karanlığından çıkarıp kurtuluşa ve aydınlığa kavuşturma ideasıyla ortaya çıkan iki kriz çözümleyici güç, Hıristiyanlık ve İslam, gerek kendi içlerinde gerek birbirleri karşısında krizi daha da derinleştirip, yeniden kurtuluş ve aydınlık sorunlarına yol açmışlardır. Avrupa, ikinci uygarlık aşamasının iki temsil gücünün geliştirip kendi kucağında kilitlediği krizi ya çözecek ya da Roma gibi daha da derinliğine batacaktır.

Tam da bu noktada 16. yüzyılda doğuşunu sorguladığımız ‘kapitalizm’ acaba çözüm çaresi olabilir mi sorusu olanca ağırlığıyla gündeme gelmektedir. Kapitalizmin doğuş özellikleri geç ortaçağın (M.S. 14. ve 15. yüzyıl) İslamiyet ve Hıristiyanlıktan kaynaklanan krizlerine belki bir çözüm şansını verecektir. Gerçekten Hollanda ve İngiltere’nin 16. yüzyıl deneyimi çözüm şansına ışık tutmaktadır. Ama bu özellikleri yakından irdelediğimizde, bu sefer uygarlığın üçüncü aşamasının krizinin ilk iki aşamasındaki krizden daha çok derinleştirilip tüm dünyaya yayılması riskinin hiç de az olmadığını ortaya koymaya çalıştık. Kapitalizmin kendisinin savaş, siyaset ve ekonomik tekel olarak varlık bulması, tüm uygarlık tarihinin temel kriz etkenidir. Hem kriz ürünüdür, hem krizin üretenidir. Krizleri mekâna ve zamana yayabilir. Ama bu çözüm olamaz. 16. yüzyıldan 21. yüzyıla girişimize kadar olup bitenler ne demek istediğimi fazlasıyla doğruluyor. 
Bundan sonraki iki ana başlık Ulus-Devlet ve Endüstriyalizm olacaktır. Kapitalizmin tarihte ilk defa toplumsal sorunların temel çözüm ayakları olarak devreye soktuğu bu araçları sorgulayıp, sonuç bölümünde bizzat kriz rejimi, kriz uygarlığı olarak kapitalizm hakkında tartışma ve yargılarımı sonuçlandırmaya çalışacağım.

 A.Öcalan

Türk Ordusundan bir Vahşet Örneği Daha...

HPG gerillalarına yönelik Türk barbarlığının bir örneği  Batman'ın Beşiri İlçesinde yaşandı. 4 gün önce HPG Gerillaları ile TSK Askerleri arasında çatışma yaşanmıştı.  5 gerillanın bulundugu alanın havadan ve karadan ateşe verildiği ve gerillaların diri diri yakıldığı bildirildi. Bu görüntülerin hoşunuza gitmeyeceğini biliyoruz. Ancak vahşet örnekleri o kadar çoğadı ki, artık gizlenemez ve gözden kaçırılamaz hale geldi.

Fethullah Gülen:"12 Eylül Darbesi Hayırlara Vesile Olmuştu"

12 Eylül’de yapılacak refeandumun ana konularının Anayasa Mahkemesi ile HSYK’nın yapılarını değiştirecek maddeler olduğunu biliyoruz. Bununla birlikte, başta iktidar partisi olmak üzere paketi destekleyen çevreler, geçici 12. maddenin kaldırılmasının da pakette yer almasını alabildiğine abartıyor, bu arada oylama gününün 12 Eylül’e denk gelmesinden de istifade ederek referandumun 12 Eylül 1980 askeri rejimiyle hesaplaşma anlmaına geldiğini söylüyorlar. Kuşkusuz böyle yaparak, 12 Eylül’den birinci derecede mağdur olmuş Kürtlerin, solcuların ve ülkücülerin de desteğini kazanmaya çalışıyorlar.

Olabilir, fakat gerek 12 Eylül rejimini, gerekse onun hazırladığı anayasayı itirazsız kabullenmiş bazı kişi ve çevrelerin, hiçbir özeleştiri girişiminde bulunmadan, pakete “evet” vermeyecekleri “darbeci” olmakla itham etmeleri ne derece inandırıcı?

Bu bağlamda, geçtiğimiz günlerde bir mülakat verip “mezardakilerin bile” evet oyu için kaldırılmaları çağrısında bulunan Fethullah Gülen’in 12 Eylül faşizmiyle ilişkisine bir kere daha değinmek istiyorum. Daha önceki yazılarımda Gülen’in 12 Eylül’e övgü ve desteğini kendi kaleminden örneklerle göstermiştim. Bu kez vaktinde Zaman Gazetesi’ne verdiği bir mülakata bakarak Gülen’in 12 Eylül’e nasıl baktığını kendi ağzından dinleyelim.

“Şımartılan illegal sol”

Gülen’in 12 Eylül’e verdiği desteğin temelinde, onun sıkı bir anti-komünist olması yatıyor. Örneğin şöyle anlatıyor: “O günlerde şımartılan illegal sol, gelişmiş, güçlenmiş, eski soldan çok farklıydı. Hatta iktidara geleceğine inanıyordu. Bu itibarla da, o güne kadar hiç yapmadıkları şeylerle sokağa dökülmeye başlamışlardı. Nice defa şahit olmuşumdur; bu ülkede Marks’ın, Lenin’in resmi olduğu halde nümayişler yapılmıştır.. Ve hele bir iki yerde gördüğüm manzara karşısında -samimi söylüyorum- ben, acaba kabus mu görüyorum dediğim olmuştur. Bir keresinde, Lüleburgaz’dan geçerken, insanın tüylerini diken diken eden acaip bağırış, çağırışları görüp duyduğumda donakalmıştım. Bu nasıl iştir böyle! Türkiye’de hükümet ve devlet yok mu? Ne oldu askere? Polisler nerede? Marks’ın bayrağı altında miting yapılıyor ve bunlara müdahale eden çıkmıyor! Aslında bunlar askeri de karşılarına almışlardı. O günlerde çok söylenen sözlerdendir. ‘Komünizme selam dur, Türk askerini arkadan vur.’“

Gülen’in “çok söylenen söz” dediği sloganın Tükiye’de hiçbir solcu tarafından kullanılmadığını, fakat anti-komünizmin en büyük uydurmalarından biri olduğunu biliyoruz. Solun eylemlerine bakıp “Ne oldu askere?” diye soran Gülen daha sonra gelen 12 Eylül askeri darbesini “Allah’ın işi” olarak niteliyor:

“Ancak, Allah bu haince düşüncelerin hiçbirine fırsat vermedi. O rahmetle tecelli edip sebepler yarattı ve milleti kurtardı. Milleti bertaraf etmek isteyenler büyük ölçüde suçüstü yakalandılar ve te’sirsiz hale getirildiler. Evet bu defa dengeli olunmaya çalışıldı. Komünistler saf dışı edilirken, Rusya da bir başka dünyada bunlara arka çıkmadı. Hatta solcu Batılılar da sahip çıkmadılar. Gerçi işkence var diye geldiler, onları himaye etmeye çalıştılar ama, hem sağ hem sol herkesin tokatlandığını gördüler hem de belli kararlılıkla karşılaştı ve istediklerini tam alamadılar.”

“Faşist paşalar, faşist generaller”

Gülen, darbeci paşalarla kendisininki dahil bazı İslami cemaatler arasında bir tür mutabakat olduğunu da itiraf ediyor: “Bu arada bazı İslamÓ çalışmaları Cenab-ı Hakk onlara olduğu gibi gösterdi. Onlar da, bir kısım endişelerinin vehim olduğunu anladılar.. Aynı zamanda cepheyi genişletmek istemediler. Zaten radikal sol, bunlara her yerde ‘faşist paşalar, faşist generaller’ diyordu. Bir de inanan insanların camilerde ve şurada burada aleyhlerine dönmesine sebebiyet vermesi kâr-ı akıl değildi. Ne var ki, inanan kesime emniyet edip güvenmedikleri de bir gerçekti.”

Gülen’in Anayasa’ya zorunlu din dersi koyduğu için Kenan Evren’i neredeyse “cennetlik” ilan etmiş olduğunu biliyorduk, ama aynı mülakatta 12 Eylül faşizmine daha fazla “hayır” atfediyor: “Bu son hareketin mimarları bazı müspet icraatta da bulundular. Toplumu, dirilmesi için bir kere daha silkelediler. Sovyet imparatorluğu yıkılma sath-ı mâiline girdiği bir dönemde maceracı gençlerin Türkiye’yi Sovyetler’in peyki haline getirme oyununu bozdu ve ülkemizin içinden çıkılmaz bir bataklığa sürüklenmesini bilerek veya bilmeyerek önlediler. Bazı kıymetli vatan evlatlarına millete hizmet etme yollarını açtılar. İmam-hatiplerin açılmasına göz yumdu ve mekteplere ahlak, din dersi koymak suretiyle bir tarihi yanılgıyı düzelttiler.”

Gülen’in 12 Eylül 1980 darbesini nasıl olumladığı hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyenler şu linkten yararlanabilir: http://tr.fgulen.com/content/view/3178/157/

İspanya'da 17 Özerk Bölge-2

Katalanların ve genel olarak İspanyol demokratlarının, Anayasa Mahkemesi’nin kararında en fazla gösterdikleri tepki “millet/milliyet” konusu değil, “dil” konusudur. 
Mahkeme, Katalancanın Katalanya’da serbestçe konuşulmasına, resmi yazışmalar dahil her yerde kullanılabilmesine engel getirmedi. Ancak Mahkeme, Katalancanın Katalanya’da, İspanyolcanın önünde, “öncelikli dil” olarak resmen kabul görmesine karşı çıktı.

Ulusal ve Toplumsal Sorunlarda Barış Arayışları Üzerine - 2 

 
İspanya’nın 1978 Anayasası üniter bir devlet yapısı öngörür ama ‘insan haklarını gözeterek tüm İspanyolların ve İspanya halklarının kültür ve geleneklerinin, dillerinin ve kurumlarının korunması’ çağrısında bulunur (Giriş). İspanyol ulusu ve yurdu bölünmez bir bütündür ama bu ulus ve yurdu oluşturan halkların ve bölgelerin hakları da güvenceye alınır (Madde 2). Devletin resmi dili İspanyolca’dır (Kastilyan) ama özerk bölgelerde yerel diller de resmi dildir ve farklı diller zenginlik olarak görülüp saygı gösterilir, korunur (Madde 3). İspanya bayrağı tektir ama, özerk bölgeler İspanya bayrağının yanına kendi bayraklarını da çekebilir (Madde 4). Bu çerçeve çizildikten sonra, savunma ve dış politika dışında, eğitimden maliyeye hemen her alanda bölgelere ve halklara özerklik tanınmıştır.

İspanya’nın demokratikleşme sürecinde ETA ve ateşkes 

 
1978 tarihli İspanya Krallık Anayasası Basklılara Otonomi statüsü tanıdı.1979 yılında Bask ülkesi geniş Otonomi haklarını elde etti. Bu ETA’nın mücadele ve örgütlenme alanında değişikliklere yol açtı. 1978’de ETA’nın legal kolu olan Herri Batasuna kuruldu. Herri Batasuna Bask ve İspanya parlamentosunda temsil ediliyordu. ETA ilk ateşkesini LeopoldoCalvo Sotelo(UCD) Başbakanlığı döneminde (1981) yaptı. Bu ateşkes Şubat 1982 yılına kadar sürdü. İkinci ateşkes kararı ise, Felipe Gonzale(PSOE) hükümeti döneminde 28 Ocak 1988’de yaptı. 60 günle sınırlı olan bu ateşkesle Gonzalez’in hükümetine bazı ön şartlar sunulmuştu. Bu 60 gün içinde Bask sorununun çözümü için bazı adımlar atılması öneriliyordu. Hükümet ve ETA arasındaki gizli görüşmelere Cezayirde başlandı. Bu görüşmelerin devamı ve gelişmelerin tıkanmaması için ETA 8 Ocak 1989’da tek tarflı ateşkes ilan etti. Görüşmelerin 4 Nisan 1989’da çıkmaza girmesiyle ve ilerleme sağlamamasıyla birlikte ETA ateşkesin sona erdiğini duyurdu. Haziran 1996 yılında ETA yeniden Jose Maria Aznar hükümetine bir haftalık ateşkes teklifinde bulundu. Bununla devlete siyasi çözümü geliştirme şansı sunulduğu belirtildi. Haftanın bitimiyle ETA eylemlerine devam etti. 16 Eylül 1998 yılında tekrar ateşkes ilan edildi. Bu ateşkesle beraber PP(Popular Partido İspanyanın en tutucu partisi. İçinde Franko döneminden kalma politikacılarda yer alıyor) hükümeti ve ETA temsilcileri arasında bir çok görüşme gerçekleşti. 19 Mayıs 1999 tarihli Zürih görüşmesi bu çalışmanın zirvesi oldu. Çözümün önüne engel koymamak için süresiz ve şartsız başlatılan 1998 ateşkesi 1999’un Kasımında sonuçlandı. 18 ocak 2004 yılında ise ETA, Bask ülkesinde şiddet eylemlerine son verdiğini açıkladı.(10)

ETA’nın legal kolu Herri Batasuna, PP ve PSOE’nin ortak çıkardıkları yeni partiler yasasıyla 2003’te yasaklandı. Batasuna’nın yasağını, EHAK ve ANV’nin yasağı izledi. Gerekçe bu partilerin ETA’ya destek sundukları ve ETA’yı terörist ilan etmedikleri şeklindeydi. 2004 kararlarıyla ETA’ya yakın bütün legal örgütler yasaklandı. (11)

ETA 16 Ocak 2005’te Bask ülkesindeki sorunları diyalog yoluyla çözme önerisinde bulundu. Fakat devlet ETA’nın bu önerisini, ‘’Devletin kayıtsız şartsız silahları bırakma’’ önerisini dikkate almadan yaptığı gerekçesiyle red etti.

22 Mart 2006’da ETA süresiz ateşkes ilan etti. Bu ateşkes ilanıyla Bask sorununun demokratik yollardan çözüm olanakları sunulduğu, İspanya ve Fransız devletlerine çağrı yapılarak bu sürecin serbest gelişmesine katkı sunmaları istendi. İspanyadaki bütün partilar ve sivil toplum örgütleri ETA’nın bu adımını selamladı ve önemli bulduklarını açıkladılar. Fakat sürecin daimi olmayacağı yönündeki çekingelerini de açıkladılar. Bunun üzerine ETA Bask ülkesinde çıkan Gara gazetesinin Web sayfasında ETA’nın devamlı olacak ateşkese ilişkin ikinci bir açıklama yaptı.

Jose Lois Rodriguez Zapatero hükümeti ETA ile görüşmelere başladı.İspanya Parlamentosu bu görüşmeleri destekledi. Sadece muhalefetteki PP karşı çıktı. PP Zapatero’yu 2000 yılında yapılan anlaşmayı bozmak ve ‘teröristlere’ taviz vermekle suçladı. ETA içinde de bu görüşmelere karşı olanlar vardı ve bunlarda gelişmelerin sabote olması için boş durmadılar. ETA lideri Josu Ternera ve yasaklanan Batasuna’nın lideri Arnaldo Otegi süreci desteklerken, Mikel Garikoitz Aspiazu Rubina alis Txeroki ve taraftarları silahlı mücadeleye devam diyordu.

Örgüt içindeki yönetim değişikliğinden sonra, silahlı mücadeleden yana olanlar ağırlığı ele aldı. Yeni yönetim ateşkesi, 30 Eylül 2006 yılında Madrid Hava Alanına yaptığı bombalı saldırıyla sonlandırdı. Bunun üzerine Zapatero ETA ile süren görüşmelere son Verdi. ETA ise, 5 Haziran 2007’de ateşkesin sona erdiğini duyurdu.

Fransa ve İspanya devletlerinin ETA’ya karşı işbirliği

 
İspanyol Polisi ve gizli servisi Fransa’daki Bask mültecilerine karşı terör eylemleri yapıyordu. GAL’in seri eylemleri sonucu Fransa, İspanya’yla ETA militanlarının iadesi hakkında diplomatik görüşmelere başladı.

Fransız hükümeti, ETA ve GAL’e karşı tutumunu sertleştirdi ve 1986 yılında Strasbourg’daki Avrupa Parlamentosu’nda ETA ve GAL’in şiddet eylemlerini kınadı. 1986 yılında muhafazakar Chirac hükümeti, bu politikayı değiştirdi. Bu şekilde 200 kadar ETA militanı İspanya’ya geri iade edildi. (9)

İspanya: ETA’yla bir daha görüşmem!

 
Fransa ve İspanya gizli istihbarat teşkilatlarının ortak operasyonu sonucu, 21 Mayıs 2008’de Fransisco Javier Lopez Pena Alias Thierry, diğer askeri ve politik kadrolarla Fransa’nın Bordeaux şehrinin Tren istasyonunda tutuklandılar. 2006 görüşmelerinin kapsamında önemli rolü olan Txeroki 17 Kasım 2008’da, onun yerine geçen Aitzol Iriondo Alias Gurbita ise, 18 nisan 2009’da Fransa Gerde‘de tutuklandılar. Onun yerine geçen Jurdan Martegi’de 2009 da tutuklandı. İspanya ve Fransa Devletlerinin ortak operasyonları ETA’nın yönetim kadrosuna darbe vurdu ve aynı zamanda Legal kurumların yasaklanması sonucu Bask halkının parlementodaki temsiliyetide önemli oranda darbe aldı. 2009 seçimlerine girmek isteyen EHAK ve ANV’de ETA sempatizanı diye yasaklandı. ETA 2009 seçimlerini boykot etti. Boykota 101.000 seçmen uydu. Oysa daha önceki seçimlerde Batasuna partisi 150.000 oy almıştı. Boykot çağrısına uymayan 49.000 kişi ETA taraftarı.Tabi bu bir anlamda güç kaybı, yada izlenen yalnış politikanın cezalandırılması olarakta görülebilir. Seçimlerden sonra ETA yöneticilerinden Josu Ternera görüşmelerin tekrar başlaması çağrılarını yaptı. Fakat İspanya devleti, 2006 ateşkesinden sonra‚‘‘ETA ile bir daha görüşmelerin yapılmayacağı‘‘ söylemine uyarak reddetti (12).

Siyasi ve örgütsel hatta yeni dönem 

 
Bask ülkesinin bağımsızlık mücadelesinde yeni dönemin aktörü abertzahle Linke (‘’Bask İçin Bağımsızlıkçı Ulusal Sol’’ kavramın türkçe anlamı yaklaşık olarak böyle), Bask Ulusal Kurtuluş Mücadelesinde yeni bir dönemin başladığını ilan etti. Abertzahle Linke esasında bir çatı örgütü görevini görüyor. Bu çatı altında sendikalar,kadın örgütleri, siyasi partiler, çevre ve İnsan hakları aktivistleri gibi geniş bir yelpazeden toplumsal katman ve sınıf örgütleri yer alıyor.

Yukarıda tarihsel gelişim seyrini özet olarak verdiğimiz Özerlik süreci ve bu sürecin politikalarını abertzahle Linke, Ekim 2009 tarihinde 29 sayfalık bir metinle özeleştiri yaparak yeni yol haritası niteliğinde ki stratejisini kamuoyu ile paylaştı. Sözkonusu yazıda süreç eleştirel bir yaklaşımla ele alınırken, yeni dönemin politik saptamalarıda özetleniyor. Fakat Abertzahle Linke’de bağımsızlık talebini en ön plana koyuyor. Bu konuda değişen bir şey yok. Sadece mücadele ve örgütlenmede köklü değişiklikler gündeme alınıyor. Mesela silahlı eylemin kesinlikle devre dışı kalmasını, bu direktife rağmen bu yönlü gelişmeler olursa, halkla birlikte mahkum edileceğini belirtiyor. Mücadelede, Bask ülkesinin bütün ulusal güçlerinin birliği, mücadelenin sonuç alıcı silahı olarak belirleniyor. Bundan ötürü şimdiye kadar milliyetçi, işbirlikçi(PNV) v.b. diye dışlanan bütün çevrelerle Bask ulusal bağımsızlığı için işbirliğine gidileceğini ve bu birliğin yaratılması çalışmanın esas alınacağı saptanıyor.

Yeni siyasi hat’ta ETA’nın silahları tamamen bırakması, zira silahların yapması gerekeni yaptığını, sıra demokratik mücadelede olduğu ve demokratik mücadeleyle ancak sonuca varılabilineceği tespitleri yapılıyor. Bu tespitin real politika ve uluslararası durumla olan bağlantıları irdeleniyor, AB içindeki sorunların çözüm yolları üzerinde duruluyor. Çek, Slovak ve Belçika sorunu AB içi sorunlar olarak ele alınıp, Bask sorunu bu katagoride değerlendiriliyor. Eski Yugoslavya ve Kürdistan sorunu AB dışı bölgelerdeki gelişmeler katagorisinde ele alınıyor ve buralardaki mücadele sorunları üzerinde duruluyor. Bask ülkesi için AB koşullarında ve Dünyanın yeni konjektürel yapısında, silahlı mücadele yerine halkın birleşik mücadele gücünün daha etkili olacağı ve sonuca daha hızlı varılacağı saptanıyor. Bu kararla ETA’nın yarım asırlık silahlı mücadelesine son verilmiş oluyor. Bu kararın ETA’nın bütünü tarafından kabullenip kabullenilmeyeceğini zaman gösterecek. Fakat görünen o ki, ETA ve yakın örgütlenmeler son 30 yıllık Özerklik sürecinde işlemiş oldukları hatayı tekrar etmek istemiyorlar.(14)

İspanya’da demokrasi kavgası

 
Bask mücadelesinin tarihsel süreci gösteriyor ki, ulusal sorunların çözülmesi kısmi iyileştirmelerle gerçekleşmiyor. Ulus olma bilincine varmış bir halk, topluluk olmaktan kaynaklı bütün tabii haklarını kulanmak ve o hakları nasıl kullanacağı noktasında söz sahibi olmak istiyor. Bu haklar üzerine uygulanacak ambargo ve sınırlamalar sadece toplumsal sorunların derinleşmesine yol açıyor. Kısmi ‘iyileştirmeler’ ise, sorunu çözmüyor,fakat daha kontrol edilebilir hale getiriyor.Bunu Bask mücadele sürecinde uygulanan politikalarda rahatlıkla görebiliyoruz. Kısmı iyileştirmeler Bask ulusal iradesinin bölünmesine ve iç çepheleşmelere yol açabiliyor. Fakat sabit ve kalıcı olan sorunun toplumsal bir huzursuzluk olarak devam ettiğidir.

Kürtlerle kıyaslandığında Basklılar, 1979 İspanya Anayasasının tanıdığı haklar ve 1981 Özerklik anlaşması karşısında görece daha ‘şanslılar’. Zira geniş bir Otonomi hakları ve iç işlerinde serbestlik tanıyan bir statüleri var. Basklılar bu sınırlı haklara, ‘’hakkımız olan bizimdir ihsan değildir’’ şiarı altında karşı çıkıyor. Burada karşı çıkılan en önemli nokta, ‘verme’ kavramı oldu. Hak varsa verilmez çünkü o haktır. ‘Vermek’ birilerinin inayeti sonucu gerçekleşmiş demektir.Buda birilerinin verilen şey üzerinde kalıcı bir vesayet hakkına sahip olduğu anlamına gelir. O halde haklar verilmez, sadece onların gasp egemenliği ortadan kaldırılır. Bu şiar altında, son 30 yılı silahlı ve barışçıl mücadele yürüterek geçiren Basklılar, şimdi Anayasa mahkemesinin Basklıların tam bağımsızlık talebini kısmi budayan yeni kararına karşı mücadeleye hazırlanıyorlar.Ama bu sefer silahlı değil, İspanyanın demokrat, Sol, Sosyalist, Komünist ve Liberallerininde destek verdiği barışçıl ve demokratik eylem tarzıyla.

“Öncelikli dil Katalancadır” itirazı

 
05.07.2010 tarihli El Pais gazetesinde bir makale yayınlandı. Bu makaleyi, Katalan Araştırmaları Enstitüsü Başkanı Salvador Giner, edebiyat eleştirmeni ve yazar Josep Maria Castellet ile Barcelona Üniversitesi İktisadi Tarih Profesörü Jordi Nadal dahil, sadece Katalonya’nın ve İspanya’nın değil, Avrupa’nın da en önemli entelektüelleri arasında sayılan altı demokrat, birlikte kaleme almışlardı. Makalede, “yirminci yüzyılın başlarından miras bir sorun, İspanya’da hala çözüme kavuşturulamadı” başlığı altında sorunların kaynağını şu cümleyle ifade ediyorlardı: “gündemdeki mesele, kendi çokuluslu karakterini tanıma ve kabul etme yeteneğine sahip bir devletin anayasal olarak tarifidir.” Bu tespit İspanya’daki zihniyeti irdelerken esasında Türk devlet zihniyetini tanımlamış oluyor.Çünkü İspanya’nın kendi “çokuluslu” kimliğinin farkına varması, bunu benimsemesi, bunun gereği olan hak ve özgürlükleri hayata geçirmeye başlaması yeni değil. Ülkede, Franco faşizminin tasfiyesi ve demokrasiye geçiş (la trancision) sürecinin en önemli aşamalarından biri olan 1978 Anayasası, “özerk bölgeler idaresi” adı verilen sistemin kurulmasını öngörmüş; ardından 1980’deki Endülüs Referandumu ve 1981’deki (yazının ileri bölümlerinde değinilmişti), başarısız darbe girişiminden çıkarılan derslerle, sistemde köklü reformlara gidilmişti.

İspanya’nın kuzeydoğusunda yer alan ve ülke nüfusunun yüzde 15’ini oluşturan Katalanya, gerek güçlü siyasi birikimi ve ekonomisi, gerekse kültürel alanda Salvador Dali’den Antoni Gaudi’ye, kadar Katalan sanatını dünyaca ünlü kılan isimleriyle, Barcelona gibi muhteşem başşehri, ve futbol’la özdeşen takımıyla bütün bu özerk bölgeler içinde hep çok özel bir yere sahip oldu. Katalanlık, İspanya’da en az “İspanyolluk” kadar kuvvetli bir kimlik’tir.

İspanya Anayasa Mahkemesi geçen hafta, ülkenin muhafazakar Halk Partisi’nin (PP) 2006’da yaptığı başvuruya ilişkin kararını açıkladı. PP, Katalanya’nın aynı yıl bir referandumla kabul ettiği ve sadece Barcelona’daki Katalan bölgesel parlamentosundan değil, Madrid’deki ulusal parlamentodan da yeşil ışık alan Katalanya Özerklik Şartı’nın bazı maddelerinin iptalini istemişti. Sosyalistlerin ve Katalan milliyetçilerin muhalefet ettiği bu başvuruyu değerlendiren İspanya Anayasa Mahkemesi, kendi içinde ciddi bölünmeler yaşadı; yine de çeşitli şerhler düşülen nihai karar, Katalanya’nın 223 maddelik Özerklik Şartı’nın onaylanması yönündeydi.

Barcelona’nın tepkisine, Madrid’in de ikiye bölünnmesine sebep olan 14 maddenin kısmi iptali ve 27 maddenin ise nasıl yorumlanacağı ek maddelerine ilişkin karar oldu. Sosyalist Başbakan Zapatero, İspanya Anayasa Mahkemesi’nin budadığı bütün hakların hayata geçmesi için yeni bir yol bulunabileceği sözünü verdi. İspanya’nın genelinden yükselen ses ise, “Katalanlık” duygusunun özünü oluşturan kimliğin ve dilin “birinci sınıf statüsü yasalarla tam olarak sabitlenmedikçe,” Katalanların ve demokratların tatmin olmayacağını gösteriyor. Karar bir anlamda,“Millet” olun ama dilinizi ülkenizde konuşulacak ilk resmi dil olarak istemeyin diyor. Aslında, İspanya Anayasa Mahkemesi, ‘’üniter devlet çatırdayacak” diye veryansın eden muhafazakarların iptalini istediği birçok kritik maddeye yeşil ışık yaktı. Katalanya’ya Türkiye’den ve ister istemez Kürt meselesini düşünerek bakanların, İspanya’daki bu ‘kavgayı’ doğru kavrayabilmesi için, Madrid’deki mahkemenin kararındaki nüansları göz önünde tutması gerekiyor. Mahkeme, Katalanların ‘’bir millet” olarak kabulünü öngören maddeyi, muhafazakarların yoğun kampanyasına rağmen kabul etti. Halihazırda Katalanya ve diğer özerk bölgeleri, ayrı “milliyetler” (nacionalidades) olarak kabul eden İspanya Anayasası’nın “tek devlet/millet (nacion) vardır, o da İspanya’dır” demesi, bu hükmün gerekçesi yapıldı.

Katalanların ve genel olarak İspanyol demokratlarının, Anayasa Mahkemesi’nin kararında en fazla gösterdikleri tepki ise, “millet/milliyet” konusu değil, “dil” konusu...Mahkeme, Katalancanın Katalanya’da serbestçe konuşulmasına, resmi yazışmalar dahil her yerde kullanılabilmesine engel getirmedi. Ancak Mahkeme, Katalancanın Katalanya’da, İspanyolcanın (yani “Kastilyano”nun) önünde, “öncelikli dil” olarak resmen kabul görmesine karşı çıktı. Katalan Bölgesel Parlamentosu Başkanı Ernest Benach’ın “Madrid’deki karar demokrasiye ihanettir, halkımızın demokratik tercihine saygısızlıktır” demesi de, 2006’da Katalan halkının onayladığı “öncelikli dil Katalancadır” ifadesinin mahkemece reddinden kaynaklandı. Bu kararın protestosu için, fanatik ve ırkcı milliyetçiler dışındaki demokrasi yanlısı güçler 10 temmuzda Barcelona sokaklarında büyük protesto gösterileri düzenledi.

Tekrar vurgulamakta yarar var ; bu kararla, Katalanca eğitimine ve kullanımına ciddi bir sınırlama getirilmeyecek. Halen, Katalanya’daki okullarda eğitim dili Katalanca; İspanyolcanın (Kastilyano) ise haftada en fazla dört saat okutulmasına izin veriliyor. Ve şimdi Katalanlar, “Bir milleti yapan dildir” diyen Katalan atasözüne uygun yaşamakla yetinmiyor, Katalancayı Katalanya’da “birincil dil’’ olarak tescil ettirip, kendi kimliklerinin Kastilyano kimliğinin yanında hiçbir şekilde “ikincil” olmadığını, olmayacağını aynı zamanda yasayla da sabitlemek istiyorlar. (14)

Türkiye’de Kürt kimliği sorunu tartışılırken, Kürt kimliğinin ‘ikinci’ kimlik olarak kabul edilmesi dahi tartışılmıyor. İspanya bir dizi demokratik açılım ve Bask haklarını tanımasına rağmen, son 30 yıllık savaş, bu ‘birincilik’ ve ‘ikincilik’ kavramları yüzünden sürdü. Çünkü sömürge halkın dilini ve kimliğini ‘ikinci’ olarak tarif etmek, egemenlik vurgusunun başka bir ifadesidir. Basklılar kendi dilini, kendi ülkesinde ikinci dil, kimliklerinin ise, ikinci kimlik olmasını hiç kabullenmediler; haklı olarak. Kürt kimlik mücadelesi verilirken şu bilinmeli ki, eğer Kürt ülkesinde Kürt dili ve kimliği ‘ikinci’ Türk dili ve kimliği ‘birinci’ dil ve kimlik statüsünde tanımlanırsa, bu Kürtlerin sömürge statüsüne, daha ‘çağdaş’ bir form altında devamı anlamına gelir. Bir halkın birinci görevi kendi dilini ve kimliğini geliştirmek ve yaygınlaştırmaktır. İkinci demek önemsiz ve tali demektir. Önemsiz ve tali olansa zaman içinde yok olmaya mahkum demektir. Hinliğin inceliğide burada yatıyor.

Etnisiteye dayalı sorunların böyle muğlak formülasyonlarla çözülemeyeceğini Bask sorunu çok net bir şekilde ortaya koyuyor. Bir dilin ve kimliğin birinci ve ikinci olarak numaralanması zaten mantıksız bir sıralama! Çünkü birden fazla millete sahip ülkelerde bir dilin birinci dil olarak lanse edilmesi sadece egemenliğin başka bir demostrasyonudur. Çok toplumlu ülkelerde konuşulan dillerin birinin birinci dil seçilmesi hangi demokratik temahüllere dayandırılıyor. Kürtlerin konuştuğu dil Kürtler için birinci dildir. Eğer buna ikinci dil derseniz o takdirde egemen dil sömürgeciliğine boyun eğmişsiniz ve asimlasyonu ‘yasal’ yollarla kabul etmiş oluyorsunuz demektir.

BİTTİ


ALİ ÇATAKÇIN

 
KAYNAKÇA:
1-http://news.bbc.co.uk/2/hi/Europe/141720stm
2-Keating, M. (1990): „Minority Nationalismus und der Staat: die europäische Sache“,
3-G.; GUNTHER, R. (1982): „Sprache, Nationalismus und politischer Konflikt in Spanien“,
4-Grugel, J. (1990): „Die Basken“
 5-PRESTON, P. (1986): „Der Triumph der Demokratie in Spanien“, New York: Methuen & Co.
6-Dobson, C.; Payne, geht R. (1982): „Spanien: Der König in den Krieg“, New York: Facts on File.
7-Chislett, W. (1992): „Spanien Business & Finance“, London: Euromoney Veröffentlichungen PLC.
8-Zariski, R. (1989): „Ethnische Minderheiten Extremismus unter Ethnoterritorial in Westeuropa“, Vergleichende Politikwissenschaft, Band XX1, Nr
9-Dorothea Wuhrer: HYPERLINK „http://www.uni-kassel.de/fb5/frieden/regionen/spanien/eta3.html“Baskenland: Mit Axt und Schlange, WOZ vom 26. April 2006
10-Angel’ka Huber Schiffer ‘’Die baskische ETA-Abkehr vom Terrorismus’’
11-El Pais Zapatero Webedition vom 30.Dezember 2006
12-Frankfurter Allgemeine ‘’ETA erklaert Waffenruhe beendet’’ Webedition vom 5 Juni 2007
13-WWW.ezkerabertzahlea.inf0
14-5 Temmuz tarihli El Pais Gazetesi 10.07.10