Sadabad Paktı ve Kürtler

Sadabad Paktı, 8 Temmuz 1937′de İran’ın başkenti Tahran’da bulunan Sadabad Sarayı’nda Türkiye, Afganistan, Irak ve İran temsilcileri tarafından imzalandı.

Kürtleri yakından ilgilendiren Sadabad Paktı, 8 Temmuz 1937′de İran’ın başkenti Tahran’da bulunan Sadabad Sarayı’nda Türkiye, Afganistan, Irak ve İran temsilcileri tarafından iki yıllık bir hazırlık evresinden sonra imzalandı. Antlaşmanın 7. maddesi doğrudan Kürtleri hedefliyordu. Bu madde, dört devletin Türkiye-İran, Türkiye-Irak ve İran-Irak sınırlarının her iki tarafında yaşayan Kürtlerin oluşturacağı herhangi bir örgütlenmeyi veya birbirlerine verebilecekleri desteği kırmak ve bastırmak amacıyla konulmuştu.

 Antlaşmanın imzalandığı tarihte Türkiye sınırlarına düşen Kuzey Kürdistan’da Dersim isyanı, Irak yönetimindeki Güney Kürdistan’da Barzani sorunu ve İran sınırları içerisindeki Doğu Kürdistan’da ise 1930′da öldürülen Kürt lideri Simko’nun taraftarlarının küçük çaplı ayaklanmaları bulunmaktaydı. Sadabat Paktı’nın imzalanma sebebi olarak gösterilen İtalya’nın Habeşistan’ı işgali ile ilgili herhangi bir hüküm ya da tedbir içermeyen antlaşma ilk başlarda İran’ın Türkiye ve Afganistan ile sınırlarını korumasına yönelik bir antlaşma olarak gösterilmiş, Irak daha sonra toplantılara çağırılmıştı. Nitekim pakta çağrılan bütün ülkelerin İran’la sınır anlaşmazlığı vardı. Fakat antlaşmanın imzalanması sonrası gelişen süreçte birçok madde zamanla işlevini yitirecekti. İkinci Dünya Savaşı’nın şartları, Kürtleri ilgilendiren 7. madde dışındaki tüm maddeleri 1945 sonrası geçersiz bıraktı. 7. madde şöyleydi: “Bağıtlı yüksek taraflardan her biri, kendi sınırları içinde öteki bağıtlı tarafların kurumlarını yıkmak, düzen ve güvenliğini sarsmak ya da hükümet rejimini bozmak amacıyla silahlı çeteler, birlikler ya da örgütlerin kurulmasını ve eyleme geçmelerini engellemeyi yükümlenir.”

1979′da İran’da yapılan İslam Devrimi sonrası yeni rejim, antlaşmayı feshettiğini ima edene kadar hukukî varlığını sürdüren Sadabat Paktı, 1980 yılındaki Irak-İran Savaşı’na kadar yürürlükte kaldı. Antlaşma, Kürtlere karşı işlevi bakımından daha önce Türkiye ile Irak arasında 5 Haziran 1926 tarihinde imzalanan Türk-Irak Sınırı ve İyi Komşuluk İlişkileri Antlaşması ve Türkiye ile İran arasında 22 Nisan 1926′da Tahran’da imzalanan Türk-İran Dostluk ve Güvenlik Antlaşması’nın bir benzeriydi.

Dirok.org