Fas’ta gerçekleşen referandumda halkın büyük çoğunluğu Kral 6. Muhammed tarafından sunulan anayasa reformuna ‘evet’ dedi. Anayasa reformu ile ülkenin yüzde 40’ını oluşturan Berberi ya da Amazigh toplumunun dili ikinci resmi dil statüsüne kavuşurken, Berberi kimliği tam olarak kabul edilmiş oldu.
Fas İçişleri Bakanı Taib Cherkaoui, gece geç saatlerde yaptığı açıklamada, referanduma katılan halkın büyük çoğunluğunun anayasa reformuna destek verdiğini açıkladı. Referanduma katılım oranını yüzde 72,65 olarak açıklayan bakan, yüzde 94’u açılan sandıklardan, seçmenlerin yüzde 98’inin anayasa değişimine ‘Evet’ oyu verdiğini belirtti.
Kral 6. Muhammed tarafından, ülkedeki protesto gösterileri ardından Haziran ayında gündeme getirilen anayasal değişiklikler, kralın yetkilerinin sınırlandırılması, meclis ve başbakanın yetkilerinin arttırılmasını öngörüyor. Başbakan’a Krala ‘danışma’ koşuluyla hükümeti yönetme yetkisi tanınıyor.
Buna karşın, Kral’ın devlet, ordu ve ülkedeki İslamiyet’in en üst yetkilisi olma hali devam ediyor. Yenilikler ülkedeki siyasi partiler, sendikalar, dini liderler ve medya tarafından desteklenirken, muhaliflerin bir bölümü referandumun erken yapılarak, halka yeni düzenlemeleri inceleme fırsatı verilmediği yönünde eleştiriler de bulundu.
62 bin üyesi olan protestocu 20 Şubat Gençlik Hareketi referandumu boykota çağırmıştı. Harekete göre bu referandum “illegal” çünkü demokratik prensiplerin yoğun ihlali yaşandı. 20 Şubat Hareketi’ne göre, Fas makamlarının insanların sosyal şartlarından faydalandı ve onları “evet” demeye zorladı. Hareket Pazar günü sokaklara çıkarak barışçıl eylemlerde bulunacaklarını duyurdu.
Kamu medyası, gazetelerin çoğunluğu, temel siyasi partiler, büyük sendikalar ve krallık camileri 10 günlük kısa bir kampanyada halkı “evet” demeye davet ettiler.
BERBERİ KİMLİĞİ KABUL EDİLDİ
Fas’taki referandumla birlikte berberi kimliği de tam olarak kabul edilmiş oldu. İlk kez bir Kuzey Afrika ülkesinin Anayasasında beberice resmi dil olarak tanınıyor. Bu Berberi toplumu tarafından “büyük bir kazanım” olarak değerlendiriliyor. Berbericenin resmi dil olarak tanınması bu toplumun üyeleri tarafından selamlandı ancak bazıları reformun hayata geçirilmesine muhafazakarların ve İslamcıların engel olacağından endişe ediliyor.
Faslı berberiler kendilerine Amazigh (özgür insanlar) denilmesini tercih ediyorlar, zira beberi tanımı Yunan-Roma tanımlaması olup “barbar” anlamına geliyor. Beberiler yıllardır dillerinin Arapçanın yanında resmi dil olarak tanınması için mücadele ediyordu. Sonunda 1994 yılında II. Hasan televizyonlarda farklı lehçelerde haber sunulmasına onay vermişti. 2001 yılında yeni Krral 6. Muhammed, Fas’ta Amazigh Kültürü Kraliyet Enstitüsü’nün (IRCAM) kuruluşunu yapmış ve yönetimini de sorunu iyi tanıyan uzmanlardan Muhammed Şefik’e vermişti.
KÜRTLERLE ORTAK ÖZELLİKLERE SAHİP
Kral 6. Muhammed’in annesi de bir berberi. Genç Kral, Beberi dilinin birinci bölgesi olan Rif’e de yakın ilgi duyuyor zira babası 1958’deki bağımsızlık isyanını burada başlatmıştı. Ancak bağımsızlıktan sonra Arap asimilasyonu yoğunluk kazanmış ve berberiler siyaseten marjinalleştirilmeye çalışılmıştı.
Berberi tarihi bir çok açıdan Kürtlerle ortak özellikler taşıyor. Kürtler gibi bir çok parçaya bölünmüş olan Berberiler, hiçbir ülkenin birinci resmi dili statüsüne sahip değil. Bağımsızlık mücadelelerinde en önemli rolleri almalarına rağmen sonra, yoğun asimilasyon politikalarına maruz kalmışlar. Müslümanlaştırılan Berberiler arasında bağımsızlık sesleri bugün çok yüksek çıkmıyor, daha çok özerklik ve yerelleşme talepleri öne çıkıyor. Fas’ta toplumun yüzde 40’ını Berberiler oluşturuyor. Tarihsel olarak bu ülkeye ilk yerleşenler Beberiler olurken, bugün de büyük işverenler ve çok sayıda askeri sorumlu berberi kökenli.
Okul programları yer almasına rağmen resmi bir statüsü olmayan berberi dilinde büyük bir gerileme yaşandı. Zira ulusal politika düzeyinde berberi dilleri hiçbir zaman geniş bir destek görmedi. Buna karşın Kürtçede olduğu gibi daha çok kırsal kesimlerde kendisini yaşattı. Yaşadıkları tüm ülkelerde yaygın Arap asimilasyonu nedeniyle berberi dillerinin yerel ve standart Arapça karşısında direnç gücü de azaldı. 2004 yılında yapılan bir sayıma göre 31,5 milyon nüfuslu Fas’ta 8,4 milyon kişi üç beberi lehçesinden birini kullanıyor. Ancak bu rakam Amazigh toplumu tarafından tepkiyle karşılanarak “çok düşük” olduğu belirtiliyor. Dilin ikinci resmi dil statüsüne kavuşması dilin yeniden canlanması ve bu kimliğin yaşaması açısından büyük önem taşıyor.
45 MİLYON VE PARÇALI
En büyük çoğunluğu Fas’ta olan Berberiler, Cezayir’de nüfusun yüzde 25’ini, Mali ve Nijer’in her birinde yüzde 10’unu ve Tunus’ta yüzde 3’ünü oluşturuyor. Berberi dilinin farklı lehçeleri ayrıca Libya, Moritanya ve Kanarya Adaları ile Mısır’da da konuşuluyor. Berberi dilinin birinci ülkesi olarak görülen Fas’ta temel olarak üç lehçede bu dil konuşuluyor. Bunlar Orta Fas’ta Tamazigt lehçesi, Kuzey Fas’ta Tarifit ile güneydeki Yüksek Atlas ve ülkenin her yanında konuşulan Taşelit lehçesi şeklinde sıralanabilir. Taşelit en çok konuşulan berberi lehçesi durumunda. Berber dilleri tarih boyunca işgallerle kesintiye uğramasına rağmen, 2000 yıldan fazla bir süredir bir yazı diline de sahip. Bugün beberi dilini konuşanların sayısının 45 milyon olduğu tahmin ediliyor
Bugüne kadar Berbericenin hiçbir ülkede resmi bir dil statüsü yoktu. Buna karşın Mali ve Nijer ile 2002’den beri Cezayir’de ulusal dil olarak kabul görüyor. Cezayir’de her ne kadar 10 Nisan 2002’deki anayasa revizyonu ile ulusal dil olarak ilan edilmesine ve Fas’ta ilkokulda öğretilmesine rağmen, bu dil her iki ülkede de ne bölgesel bir dil olarak, ne de akademik kürsüler veya üniversitelerde öğretilmedi.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder