Demokratik Özerklik üzerine 6

İspanyol Anayasası'na göre; Özerklik iki yönden tanımlanabilir: Özerklik, egemenlik değildir ve özerklik bir haktır. Egemenlik değildir; çünkü ulusal birlik içinde sınırlı bir yetkidir. Ve merkezi devlet bölgeler üzerinde hukuki denetim yetkisine sahiptir. Özerklik bir haktır; çünkü kendi organlarıyla kendini ilgilendiren işlerin düzenlenmesine ve yönetilmesine katılma hakkıdır

İspanya devleti, özerk bölge yönetiminden oluşmaktadır. Bunlardan kendini ayrı bir 'ulus' olarak tanımlayan dört otonomi bölgesi var: Katolonya, Bask, Galiçya ve Navarra bölgesi. Bu bölgelerin özerklikleri diğer bölgelerden daha geniş yetkilerle donatılmıştır. Ancak 17 bölgeden oluşan bu özerk topluluklar, 'idari bölge' lerden farklı olarak siyasi bir oluşumdur


İspanya modeline yakından bakmak

İspanya'da kırk yıllık Franko diktatörlüğü (1936-1976); hem 1. Cumhuriyet anayasasındaki (1873), hem de ll. Cumhuriyetin (1931) ÖZERK BÖLGELERİNİ kaldırmış, otoriter faşist bir yönetim modelini benimsemiştir. 1978 Anayasası işte bu bakımdan radikal bir kopuş belgesidir. 1. maddesinin 2. fıkrası ulusal egemenliği şöyle tanımlar:

"Bütün devlet yetkilerinin çıktığı ulusal egemenliğin kaynağı, İspanyol ulusudur." Buradaki İspanyol ulusu tanımının etnik bir temele dayanmadığını, demokratik-ulus anlayışı ve kapsayıcılığına sahip olduğunu eklemeliyim. 2. madde ise İspanyol ulusunun parçası olan milliyetlerin (halkların) ve bölgelerin özerkliğini ve kendi aralarındaki dayanışmasını tanımaktadır. Burada geçen milliyetler ifadesi, tarihsel milliyet olarak adlandırılan KATALONYA, BASK VE GALİÇYA içindir. Sistem daha çok BRİTANYA BİRLEŞİK KRALLIĞI  ile İSKOÇYA, GALLER ve KUZEY İRLANDA'nın mevcut ilişkisine benzemektedir.

İspanya devleti, özerk bölge yönetimlerinden oluşmaktadır. Bunlardan kendini ayrı bir "ulus" olarak tanımlayan dört otonomi bölgesi (özerk bölge) var: KATALONYA, BASK, GALİÇYA ve NAVARRA bölgesi. Bu bölgelerin özerklikleri diğer bölgelerden daha geniş yetkilerle donatılmıştır. Ancak 17 bölgeden oluşan bu özerk topluluklar, "idari bölge"lerden farklı olarak siyasi bir oluşumdur. Yani kendilerine tanınan yetki alanlarıyla ilgili yasa yapma yetkisine sahiptirler. Ancak devlet değillerdir. Bu bölgelerden dördü "ÜLKE" olarak da adlandırılır: Katalan ülkesi, Bask ülkesi gibi...

ÖZERKLİK EGEMENLİK DEĞİLDİR

Anayasa'nın 4. bölümü, "devletin coğrafi açıdan örgütlenmesini" düzenlemektedir. Komşu iller kendi aralarında bir BÖLGE oluşturmakta, "STATÜ"lerini hazırlamakta ve İspanya meclisinin onayı ile resmileşmektedir. Bu "özerklik statüleri" aynı zamanda bölgelerin "anayasası" hüviyetindedir. İspanyol Anayasa Mahkemesi'ne göre; ÖZERKLİK iki yönden tanımlanabilir: Özerklik, egemenlik değildir ve özerklik bir haktır. Egemenlik değildir; çünkü ulusal birlik içinde sınırlı bir yetkidir. Ve merkezi devlet bölgeler üzerinde hukuki denetim yetkisine sahiptir. Özerklik bir haktır; çünkü kendi organlarıyla kendini ilgilendiren işlerin düzenlenmesine ve yönetilmesine katılma hakkıdır.

İspanyol bölgeleri nitelik olarak idari özerklikten üstündür. Anayasa kamu gücünü  bölüştürmüştür. Bunlar, temelde egemenliği kullanan devlet, siyasal özerklikleri tanımlanan özerk topluluk ve idari özerklikle donatılan il ve belediyelerdir. Siyasi özerklik hem yasama alanında, hem de yürütme alanındaki özerkliği içermektedir. Ayrıca idari özerkliğe de sahiptirler. Bu çerçeve içinde devletin de özerk topluluk alanı içinde kendi idari aygıtı vardır. Bu aygıtın ilk öğesi, Özerk Topluluk Başkanı'dır. Başkan, hem özerk topluluğun yürütme organı, hem de bir devlet görevlisidir. Çifte işlevlidir ve seçimle gelmektedir. Bölgelerdeki hükümet temsilcisi ise, hem merkezi yönetimle özerk topluluk idaresi arasında eşgüdümü sağlar; hem de il valilerinin üst amiridir. Ancak özerk toplulukların özerkliği, yargı alanını içermez.

Yine önemle belirtmek gerekir ki, özerk toplulukların özerkliği mali özerkliği de içermektedir. Gelirleri; merkezden gelen vergi payları, yasaların özerk topluluklara verdiği vergi salma yetkilerinden gelen gelirler ile özerk toplulukların kendi mal varlığından ve bölgeler arası denkleştirme fonundan gelen gelirlerdir. Bu fonun özelliği, bölgelerden elde edilen değerin merkezde toplanması ve pozitif ayrımcılık-dayanışma ilkesi çerçevesinde, yeniden bölgelere dağılmasıdır.

Anayasa'nın 148. maddesi BÖLGESEL YETKİLERİ belirlemiştir: İdari yetkiler, bölgesel güvenlik, ticaret, sağlık ve sosyal yardımlaşma, kültürel ve eğitime ilişkin hizmetler, turizm, spor, imar, çevre, tarım ve ulaşım...

Anayasa'nın 149. maddesi ise devletin yetki alanını 32 ayrı hususta belirlemektedir: Dış ilişkiler, milli savunma, dış ticaret, finans ve para sistemi diyeceğimiz genel maliye, genel yargı ve vatandaşlık gibi konulardır. Ayrıca genel ekonomik politika, ekonomik etkinliğin düzenlenmesi ve planlanması ve özerk toplulukların ekonomik eşgüdümü de yine devletin münhasır yasama alanı içindedir.

Özerk topluluklar üzerindeki denetim iki biçimdedir:

1- Hükümet denetimi
2- Yargısal denetim.

Ayrıca belirtmek gerekir ki, İspanyol bölgeselleşmesinde devlet ile özerk topluluklar arasındaki yetki paylaşımı yönünden Anayasa Mahkemesi içtihatları büyük bir önem arz etmektedir. İspanya Anayasa Mahkemesi'nin İspanya'yı bir "ÖZERKLİKLER DEVLETİ" olarak tanımladığını da yinelemekte fayda vardır.

Bu genel belirlemeler temelinde bölgelerle ilgili daha somut hususlar şöyle sıralanabilir: Her Özerk Bölge'nin, özerk meclisi ve kendi hükümetleri var. Kendine ait bir yerel yargı kurumu var. Bask bölgesi, Navara ve Katalonya'nın kendi polis güçleri var. Özellikle bunlar herhangi bir yerin gücü değil, güçlü polis örgütleridir. Vergilerin toplanması konusunda da otonomi hükümetinin söz sahibi olduğu alanlar var. Bazı vergiler sadece özerk yönetime aittir. Bazıları ise hem merkezi hükümet, hem de özerk hükümet tarafından toplanmakta ve aralarında paylaşılmaktadır.

Bölgelerle ilgili anayasada belirtilen önemli yetkileri özerk yönetimlerin kendileri icra etmektedir. Örneğin; BASK bölgesindeki demiryollarının işletilmesi, denetlenmesi tamamen BASK ÖZERK HÜKÜMETİNE aittir. Ayrıca önemle belirtmek gerekir ki,  her ÖZERK YÖNETİMİN İspanyol bayrağının yanında bir de kendi bayrağı vardır.

İspanya'da kendilerine ait İspanyolca dışında farklı dilleri olan ÖZERK BÖLGELER kendi dilleriyle eğitim yapmaktadırlar. Ayrıca bu otonomilerde eş resmi dil vardır. Yani kendi dilleri de İspanyolcanın yanında o bölgede resmi dildir. Eğitim sisteminde iki dilde farklı modeller bulunmaktadır. Şüphesiz ki her bölgede değil, ama temel olarak çift dilli bir eğitim sisteminin bulunduğunu belirtmek mümkündür. Örnek olarak Navara bölgesinde eğitim sistemi şöyle işlenmektedir: Halk etnik olarak Bask kökenli olmasına rağmen yoğun bir asimilasyon dolayısıyla, halkın sadece yüzde 10-12'si BASKÇA bilmektedir. Bu nedenle eğitim sisteminde üç model vardır: Birinci modelde, bütün eğitim BASKÇADIR. Ancak İspanyolcada öğrenilmektedir. İkinci model bunun tam tersidir; üçüncü model ise eğitim sistemi yarı yarıya Baskça ve İspanyolcadır. Çocuk ilköğretime başlarken, velisinin müracaatı üzerine bu üç modelden birisiyle eğitime başlamaktadır. Son dönemde Navara'da üniversitede de pek çok dersin Baskça verilmesi yolunda çalışmalar vardır. Ama örneğin Katalonya'da durum daha farklıdır. Orada halkın çoğunluğu Katalancayı bildiğinden dolayı, eğitim sisteminde hakim dil Kataloncadır. Ancak tüm İspanya'da resmi dil ve ortak iletişim dili olması itibariyle İspanyolca da her bölgede öğretilmektedir. Galiçya'da da böyledir.

İspanya'nın meşruti bir krallık olduğu da hatırlanmalıdır. İspanyol parlamentosu ise iki meclislidir: Milletvekilleri Meclisi ve Senato. Her iki meclis birlikte "İspanyol Ulusu"nu temsil eder. Milletvekilleri Meclisi halkın genel oyu ve nispi temsille yapılan seçimle oluşmaktadır. Senato ise bölgesel istemlerin veya iradenin temsil edildiği bir meclistir. Temsil niteliği coğrafidir. Günümüzde İspanyol bölgeselleşmesi tamamlanmıştır. Yedisi l. derece; onu ise ll. dereceden olmak üzere 17 özerk birimden oluşmuş bulunmaktadır.

İspanya'yı konu olarak geçmeden önce, bölgesel "anayasa" hüviyetindeki 42 maddeli "KATALAN STATÜSÜ"nün resmileşmiş olarak halen yürürlükte olan bazı maddelerine dikkat çekme, kendi çözüm modelimiz açısından da bir fikir verip örnek teşkil edebilir.

STATÜ'nün 'Başlangıç' bölümünden bir paragraf:

"Bu yasa Katalonya kolektif kimliğinin bir ifadesidir ve bölgenin kurumlarını ve İspanya'nın diğer bölge ve uluslarıyla olan özgür dayanışması çerçevesinde, devlet ile olan ilişkisini tanımlar. Bu dayanışma, tüm İspanya halklarının özgür birlikteliklerinin garantisidir."

STATÜ'nün 'Genel Hükümler' bölümünün l. maddesi:

"1- Bir millet olarak Katalonya, Anayasa ve kurumsal normunun temeli olan bu yasa uyarınca özerkliği yerine getirmek için kendisini ÖZERK TOPLULUK olarak oluşturur.
2- ÖZERK HÜKÜMET'in, Katalonya özerkliğinin politik olarak etrafında örgütlendiği bir kurumdur.
3- ÖZERK HÜKÜMETİN, gücü Anayasa, bu YASA ve halktan gelmektedir."

STATÜ'nün 'Genel Hükümler' bölümünün 2. maddesi:

"ÖZERK TOPLULUK olarak KATALONYA BÖLGESİ, bu yasa yayınlandığında BARSELONA, Girona, Bleida ve Tarragona illerinin oluşturduğu alandır."

Aynı bölümün 3. maddesi:

"1- Katalonya'ya özgü dil, KATALONCADIR.
 2- İspanya devletinin resmi dilinin İspanyolca (Castilian) olması gibi, KATALANCA,  Katalonya'nın resmi dilidir.
3- ÖZERK HÜKÜMET, her iki dilin bilinmesini sağlamak için gerekli tüm tedbirleri alarak ve bu dillerin Katalonya vatandaşlarının hak ve görevleri bakımından tam eşitliğini mümkün kılacak koşulları yaratarak, her iki dilin normal ve resmi kullanımını garanti eder.
4- Aran Vadisi dili öğretilecek ve özer bir itinayla koruma altında olacaktır."

KATALAN STATÜSÜ'nün 'Genel Hükümler' Bölümünün 4. maddesi:

"KATALAN BAYRAĞI, geleneksel sarı zemin üzerinde dört kırmızı çizgidir."

Aynı bölümün 6. maddesi:

"1- Bu yasanın amaçları için Katalanların siyasi statüsünü, devletin genel kuralları uyarınca, yasal olarak Katalonya'nın herhangi bir bölgesinde ikamet eden tüm İspanyol vatandaşlarına tanır.(...)"

Aynı bölümün 9. maddesi:

Anayasa'da Özerk Hükümeti tek yetkili klan hususları belirtir. Bunlar, toplam 34 maddeyle sıralanır. İşte bazıları:

1- Bu yasa çerçevesinde, özerklik kurumlarının organizasyonu.
2- Katalan medeni yasasının korunması değiştirilmesi ve geliştirilmesi.
4- Kültür
8- Bölgelerin sınırlarının ve resmi isimlerinin ve diğer yerlerin isimlerinin değiştirilmesi.
11- Sağlık
12- Turizm
14- Rotaları tamamen Katalonya Bölgesin de bulunan yollar ve otoyollar.
21- Ticari mevzuat uyarınca, kooperatifler, sosyal güvenlik sistemlerinde yer almayan hayır toplulukları ve diğer kooperatif dernekleri.
24- Faaliyetleri esas itibariyle Katalonya da olan eğitim, kültür, sanat, yardım, refah vb. mahiyetteki vakıflar ve dernekler.
25- Sosyal yardım
26- Gençlik
27- Kadının durumunun geliştirilmesi.
29- Spor ve boş vakit
31- Eğlence.
34- Bu yasada açıkça ifade edilen diğer meseleler ve devletin Anayasa aracılığıyla Özerk Hükümete devrettiği benzer içerikteki konular, Özerk Hükümetin tek yetkili olduğu konulardır.

STATÜ'nün "Genel hükümler" bölümünün 10.maddesi;

"Aşağıda ki konularda mevzuat geliştirmek ve uygulamak, devletin temel mevzuatı çerçevesinde ve uygun olduğunda, orada belirtilen şartlarda Özerk Hükümetin sorumluluğundadır" demektedir. Bunlar toplam 7 madde olarak sıralanmaktadır. İşte maddeler:
"1- Yargı sistemi ve Özerk Hükümetin sorumluluğu sistemi ve kamu çalışanlarının kanununa ek olarak Özerk Hükümete bağlı kamu organları.
2- Özerk Hükümetin yetki alanındaki zorunlu kamulaştırma, idari sözleşmeler ve imtiyazlar.
3- Kamu sektörünün gerekli kaynaklarını ve hizmetini, özellikle tekel durumlarında muhafaza etme ve genel çıkarlar öyle gerektirdiğinde özel şirketin denetlemesi.
4- Kredi, bankacılık ve sigorta planlamaları.
5- Maden ve enerji organizasyonları
6- Koruma için ek standartlar sunan Özerk Hükümetin güçlerini çiğnemeden çevrenin korunması.
7- Balıkçılığın planlaması."

STATÜ'nün "Genel Hükümler" bölümünün 11.maddesi;

"Devlet yasamasının aşağıdaki alanlarda uygulaması, Özerk Hükümetin sorumluluğundadır." Demektedir. Bunlar 11.madde de sıralanmaktadır. İşte bazıları:

"1- Cezaevleri
3- Telif hakları ve patentler
5- Ağırlıklar ve Ölçüler. Kalite ölçüleri
6- Katalanya'da düzenlenen uluslar arası fuarlar.
7- Devlet bu yöntemi kendisi için ayırmadığında, devlet yönetimi altındaki müzeler, arşivler ve kütüphaneler.
8- Benzer şekilde limanlar ve hava limanları
9- Çıkış ve varış noktaları Özerk Yönetimin sınırları içinde olan malların ve yolların ulaşımını planlamak."

Aynı bölümün 12.maddesi:

Bu bölümde aşağıdaki alanlarda, tek yargı kararlarını vermek özerk hükümetin sorumluluğundadır" demektedir. Toplam 7 maddeden oluşur. İşte bazıları;
"1- Katalonya'daki ekonomik aktivitenin planlanması.
2- Devlet yasalarının endüstri ile ilgili düzenlemelerine zarar vermeden sanayi alanı.
4- Tarım ve hayvancılık çiftliği
6- Şirket, kamu ve ülke sınırları içinde kredi kurumları ve mevduat bankaları
7- Özerk hükümetin kamu ekonomi sektörü."

KATALAN STATÜSÜ 13. maddesi:

"Genel Hükümler" bölümünün 13. maddesi "Güvenlik" le ilgili hususları belirten 7 maddeden oluşur. İşte bazıları:
"1- ÖZERK HÜKÜMET, Bu mevzuat çerçevesinde ve burada özellikle belirtilmeyen konularla ilgili olarak, Anayasanın 149.maddesinde sunulan ORGANİK YASAYA göre ÖZERK POLİS KUVVETLERİ oluşturabilir.
2- Özerk Hükümetin Özerk Polis Kuvvetleri aşağıdaki işleve sahiptir.
a) Mülklerin ve kişilerin korunması ve yasa ve düzenin devam ettirilmesi.
b) Özerk Hükümetin bina ve tesislerinin savunulması ve korunması.
3- Özerk Polis Kuvvetlerinin genel olarak yönetiminin gerçekleştirilmesi ve Lokal Polis Kuvvetlerinin koordine edilmesi Özerk Hükümetin sorumluluğundadır.
6- Bu vesileyle Özerk Hükümet Polis Kuvvetlerini ve Devlet Güvenlik Güçleri ve Özel Birliklerinin aktivitelerini koordine etmek için Devlet hükümetinden ve Özerk Hükümetten yeterli temsilcinin katılmasıyla GÜVENLİK KONSEYİ oluşturulur."

Aynı bölümün 16.maddesi;

Bu bölüm üç ayrı fıkradan oluşur. İşte 1.fıkrası:

"1- Devletin temel yasaları çerçevesinde, Radyo ve TV'lerin yasal statüsünü düzenleyen yasa tarafından kurulan koşullar ve vakalar açısından radyo ve televizyon, basın sistemi mevzuatını geliştirmek ve uygulamak, Özerk Hükümetin sorumluluğundadır."
Aynı bölümün 17.maddesi, "Sağlık ve Sosyal Güvenlik" ile ilgilidir. Toplam 5 maddeden oluşur. İşte ilk iki(2) maddesi:
1- Ülke içi Sağlık meseleleriyle ilgili temele mevzuatı geliştirmek ve uygulamak, Katalonya Özerk Hükümetinin sorumluluğundadır.
2- Sosyal Güvenlik ile ilgili olarak aşağıdaki konuları yerine getirmek, Katalonya Özerk Hükümetinin sorumluluğundadır.
a) Sosyal Güvenliğin ekonomik organizasyonunu oluşturan yasalar hariç, devletin temel mevzuatını geliştirmek ve uygulamak.
b) Sosyal güvenliğin, belirtilen ekonomik organizasyonunu yönetmek."

STATÜN'ün "Genel Hükümler" bölümünün 20.maddesi:

Bu maddenin 1. Fıkrası; "Katalonya'daki Yargı Yetkilileri aşağıdaki konulara bakar" demektedir. Bunlar şöyle sıralanır:
a) Yeniden inceleme ve Katalan Medeni Yasasıyla ilgili Katalonya Yüksek Yargı Mahkemesine yapılan başvurular da dahil her konu ve her derecedeki tüm sivil davalar.
b) Yeniden İnceleme ve Yüksek Mahkemeye yapılan başvurular hariç, her konu ve her derecedeki Cezai ve sosyal davalar.
c) Özerk Bölgede karara bağlanan her konu ve derecedeki idari davalar ve Katalanya'daki Devlet Yönetiminin uygulamalarıyla ilgili ilk başvurular.
d) Katalonya'daki farklı yargı organları arasındaki yargısal sorunlar.
e) Tapu sicil kaydına erişmesi gereken, spesifik olarak Katalan Yasasına atıfta bulunan belgelerin sınıflandırılmasıyla ilgili başvurular."

YARIN:
Vlll. Kürt sorununun çözümünde, Demokratik Özerklik modelinin tarihsel temelleri

Hatip DİCLE

17.01.2011 00:20